1954 yılında, 36 yaşında Columbia Ün. de misafir öğretim üyesi. 1967 de Princeton ve Pennsylvania Üni. De. 1972 de Chicago Üniversitesine davet. 1986 da oradan emekli olup Princeton’a geçti. İngilizce, Fransızca, Almanca ve İtalyanca bilir, Arapça ve Farsçayı kullanabiliyor.
Bir çok yerden fahri doktora aldı. Macar Üstün Liyakat Madalyası sahibi. Dünya çapında bir araştırmacı olduysa bunu Türk Arşiv’ine borçlu olduğunu söylüyor. 1994’te yurda dönerken 60 ciltlik Kırım Şeriye Sicillerini fotokopi yaptırıp geliyor. Aslen zaten Kırımlıdır.
1942’de “Tanzimat ve Bulgar meselesi“ adlı doktora çalışmasıyla ilk uluslar arası ününü sağlıyor.
Türkiye’de Modern Tarihçiliğin Kurucuları adlı bildiriden: Ahmet Refik Altınay, yoksulluk içinde öldü (1933 te malum üniversite reformuna kurban gitmiştir), kitapları halâ basılıyor ve okunuyor. Zeki Velidi Togan Viyana’ya gitmek zorunda bırakılıyor, 1930’larda ki Resmi Tarih Tezlerine karşı çıktığı için. Macar tarihçi ve Türkologları Togan’ın elini öptüler.
- Vakanüvislik Olayları Yazma Tarihçiliği
- Belgeli Olay Tarihçiliği, başlatan Ahmet Cevdet Paşa
- Fuat Köprülü ,Bilimsel Tarihçilik
- Halil İnalcık, bizim Fernand Brodel’imiz. Mutlaka Belgeli yazıyor, uzun zamanlar tarihini Türkiye’ye getiriyor.
1.Akdeniz-Hint ticareti bağlantısı
2.Kırım-Kuzey Ticareti
Batının yanlı tarihçiliğine en iyi ilk cevabı veren, İnalcık F. Babinger’le Fatih yüzünden kapışmıştır. Osmanlı Medeniyet dışı bir zorbalık rejimidir düşüncesine belgelerle karşı çıkmış ve en çok vesika incelemiş tarihçi sıfatını kazanmış bir tarihçimiz. Ekonomik ve Sosyal tarihçilik yapılmalı, mutfak dahil diyenlerden. Bunlardan biri de merhum Ömer Lütfü Barkan’dır. Vakitsiz öldüğü için adı sanı pek bilinmez. Süleymaniye Defterleri TTK tarafından çoktan basılmış. Süleymaniye Camisini yapımı sırasında işçilerin adlarına varıncaya kadar incelemiş. Hıristiyan (muhtemelen) Türk taş ustalarının adlarını o kitapta okumuşluğum var, Prof. Ortaylı bir yazısında bu kitabı kaynak göstererek camcı ustalarının Türk olduğunu “affedersiniz ayı Türk” dedikleri camcı ustalarıydı diyerek ifade etmişti.
İnalcık hoca Avrupa’dan yeni dönen Ö. Lütfü Barkan’ın arşive girip toprak meselesini, tahrir defterlerini, kadı sicillerini araştırmaya başladığını söylüyor. İllerde ki tarih öğretmenleri ve Halkevleri sosyal tarihe eğilmişler.
Tanzimat ve Bulgar Meselesine gelince: Sultan 2. Abdülhamit’in emriyle Bulgaristan’la ilgili evrak toplanmış, tam 10 cilt , ben bunları incelemeye heves ettim diyor. Vidin de Tanzimat Döneminde Müslüman ağalar miri (Beylik) araziyi mülkiyetine geçirmiş, Bulgar köylü hospodarlarla (ağalar) karşı karşıya geliyor (1876 Bulgar İsyanının nedenleri, arkadan Tuna Vilayetinin elden gitmesi, büyük sürgün ve katliamlar, yabancıların bilhassa Gladstone‘un işe karışması). Hıristiyan köylü toprak meselesi yüzünden komitacıların arkasından gitmiştir İnalcık’a göre.
1875’te de benzer şekilde Bosna ve Karadağ da Hıristiyan köylünün Müslüman Zaimlerle (toprak ağalarıyla) çatışması. İnalcık’ın inceleme alanları. Bu konuda ki kitabını tercüme edilerek balkan üniversitelerinde okutulması. Bulgarlardan kendisine teşekkür gelmesi. İnalcık’a göre Doğu Rumeli’de Meriç Vadisi halkın % 50 sinin Türk olmasına rağmen borçların çokluğu yüzünden Bulgar Prensliğine bırakılması. 1882 ? .
Halil İnalcık Chicago da 12 yıl tarih okutmuş. Yetiştirdiği öğrenciler 15 Üniversitede Osmanlı Tarihi okutmaktaymış.
Not: Bu yazı 19 Nisan 2003’te Türkiye Yazarlar Birliği’nin Yaşayan Yazarlara Saygı Günleri kapsamında ki 2. toplantısında alınan notlardan derlenmiştir. Merhum da o toplantıya katılmış ve konuşmuştu. Halil İnalcık’la 85 yıldı, toplantının adı.