FERGANA BASMACILARININ ORTAYA ÇIKMASI

9 Temmuz’da Fergana Oblast Meclisi yönetimi tarafından bitmeyen “yağmalama ve soygun olaylarından dolayı” bölgede savaş hali ilan edildi.² İki gün sonra Türkistan Meclisi Başkanı ve Halk Komiseri Fedor Ivanoviç Koleşov Taşkent Temsilciler Meclisi’nde Fergana’daki problemlerle ilgili bir konuşma yaptı:

“Biz Fergana’daki devrim karşıtlarının kökünün kurutulduğunu zannediyorduk. Fakat olaylar gösterdi ki, orada hâlâ küçük kökler bulunuyor ve bunlar şimdi gelişmeye başladı. Bu şekilde haydut Irgas ortaya çıktı. Zamanla ona eski ‘özgürlükçüler’ de katıldı. Şu anda Fergana bölgesi yoğun bir savaş alanı oluşturmaktadır.”

Koleşov’un olayları açıklamaya çalışması, beklenildiği gibi hadiseleri “devrim karşıtlığı” kategorisine sokmak ve buna uygun ilişkileri ortaya çıkarmakla sınırlı kaldı. Buna rağmen bu şartlar altındaki ifadelerinde iki önemli nokta bulunmaktadır: Birincisi, o dönemde Hokand bölgesindeki en büyük savaşçı grubun lideri olan Irgas’ı “devrim karşıtı” olarak adlandırmak yerine onu “haydut” olarak nitelemesidir. İkincisi ise, onu 1918 Şubatı’nda zorla bastırılan “Hokand özerkliği” ayaklanması ile doğrudan ilişkilendirmemesidir. Bu iki nokta Fergana’daki huzursuzlukların özelliği ve kaynağı ile ilgili temel sorulara değinmektedir.

Kolesov Irgas’ı bir haydut olarak değerlendirmiş olabilir, çünkü geçmişte gerçekten bir zamanlar bu işlere karışmıştır. Bu kavram burada bundan sonra daha fazla tartışılmayacaktır, çünkü şunu belirtmek gerekir ki, en azından Türkistan’daki Sovyet yönetim tarafından yayınlanan Rusça belgelerde 1919 yılı ortalarına kadar Fergana’daki savaşçı gruplarla ilgili sürekli “razbojniki” (haydutlar) diye bahsedilmektedir.

Dr. Reinhard EİSENER

Humboldt Üniversitesi Asya ve Afrika Çalışmaları Enstitüsü, Berlin / Almanya