Yûnus’un asıl san’atını, düşünce dünyasını ve estetik temayüllerini öğrendiğimiz eseri Divân’ıdır:
Yûnus olduysa adım pes ne aceb
Okuyalar defter ü dîvânımı
beytinden anladığımız kadarıyla, Onun bu eseri daha hayattayken tanınmıştır. Fakat ne yazık ki, elimizde, Yûnus’un yaşadığı zamandan kalma bir yazma mevcut değildir. Yûnus, bazı beyitlerinde kendi divânından söz eder:
Yûnus miskîn anı görmiş eline hem dîvân almış
Âlimler okuyamamış bu ma’nîden duyan gelsün
*
Yûnus Emrem sebakı senden okur
Elinde defteri divânı sensin
*
Yûnus olduysa adım pes ne aceb
Okuyalar defter ü dîvânımı
Bu beyitlerden anlaşılan odur ki, Yûnus, divânını hayatta iken tanzim etmiştir. Diğer taraftan Şinasi Tekin tarafından hazırlanan “İkinci Bâyezıt Devrine Ait bir Mecmuâ” adlı tanıtma yazısında verilen bilgiye göre “Yûnus Emre Fermâyed” lâfzı, şairin divânı tarihidir, (= H. 707/M. 1307) denmektedir. Söz konusu mecmua, 1505-1520’li yıllarda yazılmıştır. Buna göre, eğer iktibas ettiğimiz kayıt sadece Risaletü’n-Nushiyye için söz konusu değilse, Dîvân da, aynı tarihte (1307) bitmiş kabûl edilebilir. Aşağıda künyelerini vereceğimiz eski yazma divânlar tek tek esas alınırsa, bu yazmalarda Yûnus’a ait 200 ile 300 arasında ilâhînin var olduğu görülecektir. Biz, bu yazmaların mukayesesi sonucunda hazırladığımız divânda 417 şiir elde etmiş bulunmaktayız. Bu şiirlerden bazıları tartışmalı olduğu için yeni incelemeler sonucunda şiir sayısının her an değişebileceğini ayrıca belirtmekte yarar vardır. Divâna aldığımız Yûnus mahlaslı şiirlerin dışında daha onlarca şiir mevcuttur. Fakat kanaatimizce bahis konusu şiirler, daha sonra yaşayan Yûnus veya Yûnuslara, Âşık Paşa ve Saîd Emre gibi sûfî şairlere aittir. Esasen, “Bizim Yûnus”un olmayan “Yûnus” mahlaslı şiirler, dil; üslup ve edâ bakımından bazı farklar taşıdığından bunları ayırd etmek kolay olmaktadır.
Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi / Türkiye