“Atalar Diyarımız” olarak da bilinen Türkmenistan, Orta Asya’nın güneyinde, Hazar Denizi’nin doğusunda, yüzölçümü Belçika, Hollanda, Danimarka, Portekiz, İsviçre, Avusturya ve Yunanistan’ın toplam yüzölçümlerinden daha fazla (488.100 km2) olan bir Orta Asya ülkesidir. Ülkemiz ile hemen hemen aynı enlemler arasında yer alan Türkmenistan, topoğrafik olarak daha çukur bir arazi yapısı üzerinde bulunmaktadır. İran ile arasında sınır oluşturan ve en yüksek noktası 2942 metreye ulaşan Kopet dağları dışında, ülkenin %95’lik kısmında arazi düzdür ve denizden yükseklik 150-300 m arasındadır. Ülkenin 4/5’ünü Karakum Çölü (350.000km2) kapladığından nüfusu buna nispetle az olup, yaklaşık olarak 5 milyon civarındadır. Ülke genel itibariyle kırsal bir yapıya sahiptir. Türkmen olmayanların çoğunun şehirde yaşamasına rağmen, nüfusun %55’i kırsal kesimde yaşamaktadır.
Türkmenistan ikliminin genel karakterini okyanuslara uzaklığı ve etrafının yüksek dağlarla çevrilmiş olması belirlemektedir. Sonuçta meteorolojik hareketlerin hem günlük, hem yıllık büyük değişmeler gösterdiği tipik bir karasal iklim özelliği göstermektedir. Ülkede, yarı tropik çöl (Subtropikal Çöl) iklimi görülmekte olup, genellikle yazları kuru ve sıcaktır, gece ile gündüz arasında büyük hararet farklılığı görülmektedir. Türkmenistan çok az yağış almakta olup ilkbahardaki yağışlarda kuzeybatı 80 mm, çöle yakın bölgeler 100-150 mm, güneybatıdaki yaylalar 200-300 mm yağış alırlar. Yıllık ortalama sıcaklıklar ülkenin kuzeyinde 11-3 oC, güneyinde 15-8 oC dolayındadır. Yılın en soğuk ayı Ocak ayıdır ve ortalama 3-5 oC dolayındadır. En sıcak ayı ise Temmuz ayıdır ve çok yerde 30 oC’nin üstüne çıkmaktadır. Mart ayına kadar don olayları görülmektedir. Don olmayan süre kuzeyde 200-230 gün, güneyde ise 280-310 gün arasında değişmektedir.
Türkmenistan; Kazakistan (379 km.), Özbekistan (1.621 km.), İran (744 km.), Afganistan (3,736 km.) ve Hazar Denizi (1,768 km.) ile sınırdaştır. Ülkedeki nehirlerin sayısı ülkenin coğrafi yapısı dolayısıyla oldukça azdır. Türkmenistan’ın doğusundan bir kısmı geçen ve ülkenin yegane su kaynağı olan Amu Derya, Hazar Denizi’ne dökülen Atrek ile Karakum Çölü’nde kaybolan Tecen ve Murgap ise bölgenin önemli nehirleridir.4 Ayrıca ülke çöl ve vaha olan iki bölgeden ibarettir. Kopet, Murgab, Orta Ceyhun ve Aşağı Ceyhun başlıca vahalarıdır. Bu vahalar Hazar Denizi’nin iç halini alan Karaboğan Gölü ve civarında uzanan Turan Ovası ve Amu-Derya kıyılarında yer alır. Ayrıca buralarda Karapul, Bacur ve Balkan yaylaları bulunur. Başlıca tarımsal üretim bölgesi olan bu sahada tarımsal üretime paralel olarak sanayi de gelişmiştir.
Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi (ASAM) Türkistan Araştırmaları Masası