Türkiye’deki Tarihi Anlayış Şekilleri: Yeniçağ Başlarında Siyasi Ve İktisadi Bunalımlar
Bu çalışmanın konusu, bugünkü Türk tarihçiliğinin önemli birkaç vasfını, ‘dönemler’ ve ‘dönüşümler’ problemlerini tartışarak ortaya koymaktır. Cevaplandırılması gereken asıl soru, Türk tarihçiliğinde, XV. yüzyılda veya XVI. yüzyılın başlarında siyasi, iktisadi veya kültürel açıdan gerçekten yeni bir şeylerin ortaya çıktığı bir dönemin başlayıp başlamadığı hususunda bir kanaat oluşup ouşmadığı sorusudur. Bu dönem için, Anglo-Sakson ve de Alman anlayışında, ‘Frühmoderne’ yani ‘Erken Modern Dönem’ tabiri kullanılır; bu dönemden Fransa’da genellikle, ‘temps modernes’ ‘Modern Zamanlar’ olarak bahsedilir. Türkçe ıstılahta ise bu dönem için, ‘Yeniçağ Tarihi’ tabiri kullanılır.
Biz bu soruyu üç boyutta değerlendireceğiz: Evvelâ, geleneksel dönemlendirmeleri göz önünde bulundurmak için, Osmanlı tarihinin umumi manzarasına müracaat edeceğiz. Benim kanaatime göre daha önemli olan ikinci bölümde, Osmanlı tarihçilerinin tespit ettikleri en önemli ‘bunalımları’ ve ‘dönüm noktalarını’ ortaya koymayı deneyeceğiz.
Üçüncü bölümde ise nihâî olarak, bana göre ‘bunalımlara ve ‘dönüm noktaları’na yönelik dönemlendirmelere temel teşkil eden siyasi, iktisadi ve de kültürel ilkeleri bahis mevzuu edeceğiz. Bu üçüncü bölümün, önceki iki bölümden daha öznel olması kaçınılmazdır. Böyle bir değerlendirme bize, her halükârda Türk bakışı hakkında, bugün tarihçiler tarafından izah edilmeye çalışıldığı gibi, ‘Yeniçağ’ın başlangıcında ve sonunda ortaya çıkan daha ziyâde şeklî olan tezâhürleri aşma ve az da olsa Osmanlı tarihinin saikleri ve akışı hakkında bir şeyler söyleme imkanı verecektir.
L. M. Münih Üniversitesi Yakın Doğu Kültür ve Tarih Enstitüsü / Almanya