Soğuk Savaş’ın sona ermesi, Doğu Bloku’nun çökmesi ve Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından Avrasya coğrafyasında siyasi sınırlar yeniden çizilmekte, kimlikler yeniden inşa edilmektedir. Devam eden bu süreçte, söz konusu coğrafyada önemli toplumsal, kültürel ve siyasi değişim ve dönüşümler meydana gelmektedir.
Sovyetler Birliği’nin dağılması, küresel düzeyde önemli sonuçlar doğurmasının yanı sıra Türkiye ve eski Sovyetler Birliği coğrafyasında yaşayan Türk dilli halklar için de son derece önemli sonuçlar ortaya çıkarmıştır. Bu sonuçlardan biri, Türkiye’nin eski Sovyet Cumhuriyetleri ve bu cumhuriyetlerde yaşayan Türk dilli halklarla geliştirdiği ilişkiler ve etkileşimdir. Hiç şüphesiz, atılan ilk adımlar, derin bir duygusallık ve yıllar sonra bir araya gelmenin verdiği yoğun heyecan duygularıyla gerçekleşmiştir. Ancak, bu ruh hali, Sovyet dönemi boyunca gelişen ve kök salan bazı siyasi ve sosyolojik gerçekleri tespit etmeyi ve bu gerçekler doğrultusunda politika üretmeyi önemli ölçüde güçleştirmiştir. Bu durum, yapılan kimi akademik çalışmalara da yansımış, doğal olarak bazı toplumsal olguların tespit analizini zorlaştırmıştır. Aradan geçen yirmi beş yılda bu duygusallığın daha gerçekçi bir yaklaşıma doğru evirildiğini, söz konusu ülkelerle Türkiye’nin birbirlerini daha yakından tanıdığını ve yeni ruh halinin temeli sağlam atılan kurum ve kuruluşlara yansımaya başladığını ifade edebiliriz.
Bugün, geniş bir coğrafya üzerinde yaşayan ve geleneklerine yürekten bağlı olan Türk Dünyası, ortak kültür değerlerini korumak, geliştirmek ve yaygınlaştırmak için olumlu çalışmalarına devam etmektedir.
Atatürk’ün de ifade ettiği gibi “Türklüğün unutulmuş medeni vasfı ve büyük medeni kabiliyeti bundan sonraki gelişimi ile geleceğin yüksek medeniyet ufkundan güneş gibi doğacaktır”.
Türk dünyasının milli hafızaları Türkiye’de buluştu, Türk dili konuşan ülkeler arasındaki işbirliğinin her düzeyde genişlemesi ve derinleşmesi ile milli kütüphaneler arasında kurumsallaşma yönünde atılacak adımlar konusunda üzerlerine düşen her türlü katkıyı vermeye hazır olduklarını dile getiren Türk dilli coğrafyasındaki milli kütüphane temsilcileri, milli kütüphanelerin Türk dili konuşan ülkeler arasındaki işbirliği bakımından en stratejik kurumların başında geldiğini bilinmektedir.
Türk Cumhuriyetlerinin bağımsızlıklarının 25’inci yılında diğer alanlarda kurumsallaştığı gibi Türk dünyası milli kütüphaneler arasında da kurumsallaşmayı gündemine almıştır. Ortak Türk kültürünün gelişmesi ve kültürel işbirliğimiz için çok güzel işler yapılmaktadır. Ancak bunların birçoğu kamuoyu tarafından bilinmemektedir.
Türk dili konuşan ülkeler arasındaki kültürel ve sanatsal işbirliğinin artması için çok yararlı faaliyetlere imza atıldığı kurulan bu müessese ile Türk dünyası arasındaki sinerjiye yeni bir halka daha eklendiği görülmektedir.
Milli kütüphaneler gerçekten bizim Türk dilli konuşan ülkeler arasındaki işbirliği bakımından en stratejik kurumlarımızın başında geliyor. Çünkü milli kütüphane aynı zamanda bir milli hafıza, ortak hafıza demektir. İşte bu ortak hafızayı daha çok birlikte yaşatmak, birlikte canlandırmak bakımından da Türk dünyası kültür elçilerine ve kurumlarına büyük bir sorumluluk düştüğünü görmekteyiz.
Türk dili konuşan ülkeler arasındaki işbirliğinin her düzeyde genişlemesi ve derinleşmesi için milli kütüphane yetkilileri her türlü katkıyı vermeye hazır olduklarını ve milli kütüphaneler arasında kurumsallaşma yönünde atılacak adımlar konusunda ne gerekiyorsa yapmaya hazır olduklarını taahhüt etmişlerdir.
Milli kütüphaneler arasındaki gerek materyal değişimi gerek personel eğitimi konusunda ve ortak katalog hazırlama konularında çok daha yakın işbirliğinin temelleri bu toplantıda atılmış bulunmaktadır.
TÜRKSOY’a üye Türk Cumhuriyetleri ve gözlemci ülkelerin milli kütüphaneleri arasındaki işbirliğini geliştirmek ve en yeni gelişmelerden haberdar olmak amacıyla Türkiye’nin Milli Kütüphane Başkanlığı öncülüğünde düzenlemeye başlanılan konferansların ilki 2007 yılında Ankara’da toplanmıştır.
Milli Kütüphane Başkanı Zülfi Toman, Türkiye’nin öncülüğünde kurulma çalışmaları tamamlanan Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Akraba Topluluklar Milli Kütüphane Başkanları Birliği olarak, Türk dünyası kütüphaneciliğini geliştirmeyi hedefliyoruz.
Toman, “Türkiye’nin bu birliğin başkanı olduğunu belirterek, birliğin kurulma amacına ilişkin şu bilgileri verdi: Amacımız, Türk Dilli Ülkeler Milli Kütüphane Başkanları Birliği’ni kurarak özellikle kendi hinterlandımızı oluşturabilmek. Etki alanımızı, işbirliklerimizi bu yapıyla yürütebilmek gayretindeyiz. Dünyada bu konuyla ilgili, CNL (Fransa Ulusal Kitap Merkezi), IFLA (Uluslararası Kütüphane Dernekleri ve Kuruluşları Federasyonu) gibi kütüphanecilik alanında birlikler var. Biz de Türk Dilli Ülkeler Milli Kütüphane Başkanları’nı bir çatı altında toplamak, yapacağımız ortak projelerle ülkelerin kültürel diplomasisine daha fazla katkı sunabilmek ve bilgi alanında yürüteceğimiz iş birlikleriyle kütüphaneciliği geliştirmeyi hedefliyoruz”.
Zülfi Toman, birlik nezdinde yapılacak çalışmalara yönelik de şunları söyledi: Kaynak alışverişi, teknolojik iş birliği, ortak yayın çalışması yine her ülkenin Milli Kütüphane çatısı altında, Türk dünyası ile ilgili özel alt tematik kütüphaneler kurulacak, karşılıklı personel değişimi yapılarak kütüphanecilik alanında bir nevi oryantasyon eğitimi gibi bazı çalışmalar da yürütülecektir.
Şu anda Azerbaycan, Başkurdistan, Gagavuzya, Kazakistan, Kırgızistan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Moldova, Tataristan ve Türkiye birliğin içerisinde, Moğolistan, Özbekistan ve Türkmenistan bu yapıya dâhil. Rusya’da Türk dilli olup da henüz bu birliğe dâhil olmamış özerk cumhuriyetler var. Bu konuyla ilgili çalışmalarda yürütülüyor. Niyetimiz Balkanlar’da da bir açılım yapabilmek. Balkan ülkelerinin de bazıları bu birliğin içerisine “akraba ülke”, kimini de “gözlemci ülke” statüsüne dâhil etmeyi düşünüyoruz.
Birliğin, Türkiye öncülüğünde yeni bir projeyi de hayata geçirmeyi planladığını kaydeden Toman, “Ülkelerin milli kütüphanelerinin sanal ortamda konuşur hale getirilmesi ve burada belirlenecek temalara yönelik de ortak yayın yapılmasına yönelik hazırlık içerisinde olacağız. Bu, telif sorunu olmayan yayınlarla ilgili bir çalışma olacak”. Bu projenin sanatla ilgili bir ayağı bulunduğunu belirterek, “Bir sanat portali oluşturmak ve bu sanat partalında tek dokunuşla ülkelerin portföyünde bulunan sanatsal üretimlerine araştırmacıların ulaşımlarını sağlamayı hedefliyoruz.
Türkiye Milli Kütüphane Başkanlığı ev sahipliğinde 31 Ekim / 1 Kasım 2017 tarihleri arasında gerçekleşen “Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Akraba Toplulukları Birliği Toplantısı” Dünyanın farklı coğrafyasından ülkemize gelen katılımcıların da iştirakleriyle Antalya’ da gerçekleşmiştir.
Birliğin Adı ve Merkezi:
Madde 1- (1) Birliğin adı: Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Akraba Toplulukları Milli Kütüphaneleri Birliği’dir.
(2) Birliğin kısa adı: TürKÜBir’dir.
(3) Birliğin Merkezi Ankara, Türkiye’dir.
Tanımlar, Kısaltmalar:
Madde 2- (1) Bu Statüde geçen:
Birlik: Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Akraba Toplulukları Milli Kütüphaneler Birliği’ni
Birliğin Dili:
Madde 3-(1) Birliğin Çalışma Dili: Türkçe, Rusça ve İngilizce’dir. Ancak kayıtlar Türkçe tutulacaktır.
Birliğin Amacı:
Madde 4- (1) Birlik, üyelerin kültürel, ekonomik ve teknik alanlarda işbirliğini geliştirmeyi, bu konularda bilgi, görgü, karşılıklı teknolojilerden yararlanmayı ve ayrıca aşağıdaki konularda işbirliği sağlamayı ve faaliyet göstermeyi amaçlar:
- Milli kütüphanelerin bilgiye erişim ve bilgiyi yayma olanaklarının artırılması, geliştirilmesi ve iyileştirilmesi suretiyle kütüphane hizmetlerinin ilerletilmesi.
- Hem ulusal hem ortak kültürel mirasın korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması konusunda çalışmalar yapılması, ayrıca bu konuda Milli Kütüphanelerin rolünün artırılması ve pekiştirilmesi.
- Her bir Milli Kütüphanenin katkısıyla ortak bir kültür ortamı ve etkili bir bilgi ağının meydana getirilmesi ve sürdürülmesi
- Milli Kütüphanelerin her türlü kütüphanecilik işlem ve hizmetlerine ilişkin süreç, yöntem, uygulama, deneyimlerin tespiti, geliştirilmesi ve iyileştirilmesine yönelik etkinlik, eğitim, seminer, çalıştay, proje vb. çalışmalar yapılması.
- Türk kültürü ve tarihi değerleri ile ilgili yayın ve kütüphane materyali üretimi, üretimin teşviki, dağıtımı, yaygınlaştırılması, kütüphaneler arası değişimi ile bunlara her türlü erişim olanaklarının oluşturulması, sürdürülmesi ve sürekli iyileştirilmesi konularında etkinlik, seminer, çalıştay, proje, vb. çalışmalar yapılması.
Üyelik:
Madde 5-(1) Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Akraba Topluluklardan her birinin Milli Kütüphanesi Birliğe üye olabilir.
Türk kültürü ve tarihi değerleri ile ilgili yayın ve kütüphane materyali üretimi, üretiminin teşviki, dağıtımı, yaygınlaştırılması, kütüphaneler arası değişimi ile bunlara her türlü erişim olanaklarının oluşturulması, sürdürülmesi ve sürekli iyileştirilmesi konularında etkinlik, seminer, çalıştay, proje vb. çalışmalar yapılması hedeflenmektedir.
Üye ülkeler arasında eğitim, kültür, sanat ve işbirliği köprüsü oluşturacak bu Birliğin en önemli hedeflerinden biri olan, “Birlik Tüzüğü” nün üye ülkelerce imzalanarak resmi kimliğinin yürürlüğe girmesi süreci de anılan toplantıda başarıyla tamamlanmıştır.
Katılımcı ülkeler, Azerbaycan, Başkurdistan, Bosna-Hersek, Kazakistan, KKTC, Kırgızistan, Gagavuz Yeri, Hakasya, Moldova, Makedonya Özbekistan, Tataristan ve Moğolistan Kütüphane temsilcilerinin katılımıyla toplantı gerçekleşmiştir.
Sovyetler Birliği’nin dağılması ile bağımsızlıklarına kavuşan Türk Cumhuriyetleri, her alanda yeniden yapılanma çalışmalarına hızla devam etmektedir. Diğer bir ifadeyle, Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Akraba Toplulukları Milli Kütüphaneler Birliği, önümüzdeki yıllara ışık tutacak, kültürün gelecek nesillere ulaşmasında üzerine düşen görevi yerine getirecektir.
Gönül birliğine ve kültür birliğine doğru atılacak her adım bize büyük bir dünyanın kapılarını açacaktır.
TİKA-Araştırmacı