Turgun Almas
Bir ağacın ayakta durmasını sağlayan, onu toprağa sıkı sıkıya bağlayan, her türlü dış etkenlere karşı koruyan ve kollayan, kısacası ona hayatiyetini devam ettirme imkanı veren en mühim organı hiç şüphesiz ki kökleridir.
Bir milletin ezelden ebediyete varlığını sürdürmesinin teminatı da o milletin bağrından çıkan şairleri yazarları Alimleri ve unutulmaz destanlar yazan milli kahramanlarıdır. Biz burada Doğu Türkistan’ın asla unutulmayacak mümtaz yazar şair ve tarihçisinden, otuz yıllık bir araştırma sonunda Türk dünyası için tarihin her safhasında kaynak teşkil edecek bir eser olan “UYGURLAR” kitabının yazarı Turgun ALMAS’dan bahsedeceğiz.
“UYGURLAR” Kitabının yayınlandığı 1 Şubat 1989 tarihinden çok kısa bir zaman sonra Çin hükümeti söz konusu kitabın derhal toplattırılmasını kararlaştırdı ve bütün yurt genelinde toplattırıldı. Kısa zamanda Doğu Türkistanlıların kalplerinin derinliklerinde kıvılcım bekleyen bir kor misali saklı bulunan “Milli kimlik” yanardağını ateşleyen bu “Uygurlar” adlı kitap, aynı zamanda Doğu Türkistan Türklerinin başına kara bir kâbus gibi çöken Çin müstemlekecilerini de endişeye düşürmüş, bir hayli telaşlandırmıştır. Bunda da pek haksız sayılmazlar zira günün birinde mutlaka korktukları başlarına gelecektir. Zulüm ebedi değildir.
Muhterem yazarımız Turgun Almas, 1924 yılı 10, ayın 30. günü Kaşgar Eskişehir nahiyesi Devletbağ köyü darboğaz bölgesinde namrat ailesinde dünyaya geldi. 1934’den 1939 yılına kadar Bulaksu Bölgesi Örkeş Köyü İlkokulu ile Kaşgar-Eskişehir’deki Nurbaşı İlkokulunda okudu.1939 yılı 9. ayından 1942 yılı 8. ayına kadar Ürümçi’deki mabek vilayeti siphen mektebi, 1956 yılı 6. ayından 1957 yılı 6. ayına kadar Luvşun Edebiyat Şuyuhan’da okudu. O, 1940’lı yıllardan başlayıp Rus, Fransız, İngiliz Klasik yazarları ve Sovyet yazarların eserleri ile tanışmaya başladı. Onun 1941 yılında ilân edilen “Dönmeyiz” isimli şiiri şairin şairliğe başlamasının ilk meyvesi olarak bilinir.
Turgun Almaş 1942 yılının 8. ayında Sabık vilayeti Sihen’i tamamladıktan sonra Karaşehir nahiyesinin denzil köyündeki ilkokula müdür oldu. 1943 yılında gomindang gam indanğçıların hakikate bakışı töhmet ile dolup taşan “Nutuk”lara karşı çıktığı ve gençler arasında gomindang eksiyatçılarının Faşist diktatörlüğüne karşı teşvikat yaptığı için gomindang makamlarınca tutuklandı. Bu bir süreli hapishane hayatında, o, “Tutkun” “Garip ihtiyar” “Cemile” “Hürriyet meşalesi” “İki duvarcı genç” “Çoban” adlı şiirlerini yazıp kendisinin hürriyete susamışlığını ve günlerden bir gün hürriyet güneşinin doğacağını vurguladı.
1946 yılı 6. ayın 15. günü “11 Maddelik Bitim” (Gomindang makamları ile üç vilayet süreli hükümeti ortasında düzenlenen bitim) ilân edildikten sonra Doğu Türkistan halkı (Esasen Gomindong hükümranlığına yedi vilayet halkı)nın hayatında kısa müddet ömür süren demokratik güvenlik süresi başladı. Turgun Almas o zamanlar Kaşgar’daki eğitimci yetiştirme kursunda müdürlük yapmaktadır. Bunun yanında Kaşgar öğretmen okuluna müdür tayin edildi, bu sıralarda şair kendisinin “Ümitli Hayal” “Güneyin Sesi” gibi şiirleriyle halkı çeşitli tehlikelere karşı durmaya çağırdı.
1947 yılı 5. ayında Ahmetcan Kasimi, Cancunğ’lar Güney Türkistan’ı gözden geçirmek için Kaşgar’a gelmişlerdi. Turgun Almas üç kişiden teşkil olunun halk vekilleri oluşumundan cangcicung ile görüşmeler yapıp halkın hukuki meydanının olması gerektiğini ifade etti. Ahmetcan Kasimi safındakiler Urümçiye döndükten sonra Gomindang hükümranlığındaki bölgelerde işte böylesine tehlikeli zamanlarda “Satılmışa ölüm” adlı cesurca şiirleri ile Ciangcişni’yi ve onun Doğu Türkistan’daki milli uşaklarını açıkça ezmiş oldu.
Gomindang daireleri 1947 yılı 7. ayın 21. günü gece Kaşgar öğretmen okulunu kuşatma altına alıp Turgun Almas’ı tutuklayıp Sabık Gomindang Kaşgar Yenişehir nahiyesindeki Askeri Cezaevine koydular. Gomindang sorgulayıcıları şairi sert eziyetli bir sıkıştırmaya alıp, vahşice işkence edip boyun eğdirmeye çalışmışlarsa da onu zerre kadar diz çöktüremediler. O, hapishanede olduğu dönemlerde bile “Güzelim” adlı şiirlerini yazıp kendisinin inkilapçı ümit varlığını ve eğilmez iradesini ispat etti. Üç vilayet inkilâbı hükümetinin katı tutumu ve kamuoyunun güçlü baskısı neticesinde Gomindang eksiyatçıları 1949 yılı 4 ayın 8. günü şairi cezaevinden çıkarmaya mecbur oldu.
Turgun Almaş o yıl içinde Gulca’ya gelip “İleri” Gazetesinde çalıştı. 1950 yılından 1953 yılı 7. ayına kadar Kaşgar ve Urumçide cemaat hoşnutsuzluğu sahasında mesuliyetli hizmetlerde çalıştı. 1953 yılı 7. ayından itibaren Doğu Türkistan Edebiyat Sanatçıları Birliği’nin tercümanlığı ve Edebi icadiyet ile meşgul oldu.
Turgun Almas Edebi icadiyet’e başladıktan sonra Edebiyatın her türlü Dergilerinde birçok eserleri yazdığından hariç Uygur Edebiyat Tarihi ve Uygur Tarihine dair hayli çok eserler yazdı. Onun “Tarim Rüzgarları” “Tan-Seher” adlı şiir derlemeleri ile 1955 yılı Doğu Türkistan’da geçirilen Edebi eserleri değerlendirmede 1. dereceli 4 eserler olarak çıktığından yabancı dillerden Çin, Rus ve İngiliz dillerine de tercüme edildi. “Ayak” Draması 1958 yılında Çinceye çevrilerek ayrıca bir kitap şeklinde yayınlandı. Turgun Almas son on yıldan beri (1980) kendisinin yaşlandığına ve sağlık durumunun pek iyi olmadığına bakmadan “Hunların Kısaca Tarihi” “Uygurlar” “Uluğ İdi Kut Halkı” “Türkler” “Eski Uygur Edebiyatı” adlarında büyük ve kapsamlı eserler yazdı. Onun “Hunların Kısaca Tarihi” adlı eseri Batı Almanya’da (Hamburg’da) tercüme edilip neşir edilmiştir. “Eski Uygur Edebiyatı” adlı eseri Suudi Arabistan’da Arap diline tercüme edilip neşredildi.
Turgun Almas yukarda bahsedilen eserlerden başka Edebiyat ve Tarih konularına dair 40 parça ilmi makaleler yazdı. Bu makaleler “Tarim” “Doğu Türkistan Medeniyeti” “Doğu Türkistan Gençleri” “Doğu Türkistan Milli Eğitimi” “Kaşgar Pedagoji Meclisi İlmi Dergisi” “Kaşgar Edebiyatı” “Milli Yazarlar” adlarında dergilerde yayınlandı. O, Çin dili ve (yazısını) mükemmel bildiğinden başka Rus, Türk dillerini de bilmektedir.
Turgun Almas kendisinin taze icadiyet meyveleri ve ilmi tetkikat neticeleri ile devlet işi ve hariçteki cemaatçiliğin kızgın hürmetine sahip oldu. O şimdi baş tetkikatçı, Çin içtimai fenler Akademisi Orta Asya tetkikat cemiyetinin azası, Çin Yazarlar Cemiyetinin azası, Özerk Bölge Edebiyat-Sanatçılar Birliğinin Heyet azası, Çin Yazarlar Cemiyeti Doğu Türkistan şubesinin heyet azası, “Kutadgu Bilig” tetkikat cemiyetinin heyet azası.
Turgun Almas 11 Eylül 2001 yılında Urumçi de vefat etmiştir.
Kaynakça: Gökbayrak.com