İki veya daha çok iplik grubunun, çeşitli şekillerde, birbiri arasından, altından, üstünden geçirilerek meydana getirilen ürüne dokuma, dokumanın en basit şekline bez veya bezayağı dokuma denir. Dokumalar, yatay ipler (atkı), dikey iplerin (çözgü) arasından, altından, üstünden geçirilerek meydana getirilir. Desen yatay iplerle (atkı) elde edilirse atkı yüzlü dokuma, dikey iplerle elde edilirse çözgü yüzlü dokuma adını alır. Anadolu’da, iki veya daha çok iplikle yapılan, yer sergisi, örtü, perde vb. amaçlarla kullanılan dokumalara düz dokuma yaygı denir. Bunlar da kendi arasında, kilim, cicim, zili (sili) sumak (verneh) gibi çeşitlilik gösterir. Bu dokumaların her birinin kendine özgü dokuma tekniği, süsleme özelliği ve türleri vardır. Hattâ, kullanım yerleri birbirinden farklıdır. Halk arasında, dokuma tekniğine bakılmaksızın, adı geçen bu dokumaların hepsine birden kilim denir.
Tezgâh üzerinde dik uzanan iplere (çözgü) düğümler atılır ve yatay ipler (atkı) belirli yönde gidip döndürülürse yüzeyde havlı (tüylü) bir dokuma meydana gelir. Bu tür dokumalara da halı (düğümlü dokuma) denir. Halının diğer dokumalaradan farkı havlı ve düğümlü olması, ters ve düz yüzünün değişik görünmesidir.
Halk arasında, halı ve düz dokumalar, dokumanın tekniği ne olursa olsun, dokuma adıyla bilinir. Halı veya düz dokuma yaygılardan biri ifade edilirken, özellikle, yabancı yayınlarda kullanıldığı gibi, düğümlü dokuma vb. bir isimle adlandırılmaz. Halı söz konusu edildiğinde, bunun düğümlü bir dokuma olduğu bilinir, kilim denildiğinde, ilikli veya iliksiz dokumalar bilinir. Ancak, cicim, zili, sumak türü dokumalar için, adı geçen dokumaların bölgede kullanılan isimleri başa getirilip, sonuna kilim adı eklenir. Sözgelimi, Aksaray çevresinde cicim’e çalma, mevcut dokumaya da çalma kilim, çalma yastık, sumağa gayma, sumak türü bir dokumaya da gayma kilim, İzmir civarında, sumak tekniğine urgama bu teknikle yapılan dokumaya da urgama kilim denir.
Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi / Türkiye