Memlûk Kelimesinin Sözlük Mânâsı
Memlûk (çoğulu: memlûkun ve memâlîk), Arapça me-le-ke fiil kökünden türemiş bir ism-i mefûl olup, sözlük mânâsı efendisinin temellükü altında bulunan köle demektir.1 Bu kelimenin menşei muhtemel olarak Kur’an-ı Kerim’in müteaddit âyetlerindeki ibareler olup2 burada cins ayırt edilmeksizin, kadın-erkek bütün köleler imâ edilmektedir. Memlûk kelimesine, bir ıstılah olmadan önce Kur’an-ı Kerim’de yalnız bir yerde3 tesadüf edilmekte ve Hz. Muhammed’in (s.a.v.) hadislerinde de bu mânâda kullanılmaktadır. Köle bir ana-babadan dünyaya gelmiş bir köle (abd) ile, hür bir ana- babadan doğmuş fakat sonradan köle olmuş bir kimse, abd’e birinci durumda kinn, ikinci durumda memleket ilâve edilerek birbirinden ayrılmaktadır: Abdu kinnin ve Abdu memleketin gibi.
Memlûk Kelimesinin Istılah Mânâsı
Yukarıda sözlük mânâsını açıkladığımız memlûk kelimesi zamanla İslam tarihinde ıstılahî bir mânâ kazanmış ve “harplerde esir düşerek veya tüccarlardan satın alınarak köle olan beyaz insan”ı ifade eder olmuştur. Bu mânâsı ile memlûk artık “münhasıran hükümdar veya emirlerin muhafız birliklerinde görev yapan hususî, içtimaî ve hukukî bir statüye sahip asker”i4 ifade etmektedir. Bunların kurdukları devlete de Devletü’l-Memâlîk (Memlûk Devleti) denilmiştir.
Prof. Dr. Kâzım Yaşar KOPRAMAN
Gazi Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi / Türkiye