Osmanlı İmparatorluğunda, kamu harcamalarına bütçe ile yön verme anlayışı esas itibariyle 1908 yılında II. Meşrutiyetin ilanı ile başlamıştır. Bu yıllarda gider mevzuatında önemli değişiklik ve yenilikler yapılarak kamu harcamaları belli ilkelere bağlanmıştır.
İmparatorluk, I. Dünya Savaşı yıllarında bile meclislerden geçirmek suretiyle bütçe düzenlemeleri yapmaya devam etmiştir. 1918 yılı Osmanlı bütçeleri için bir dönüm noktasıdır. Meclis-i Mebusan ve Ayan Meclisi’nin kabulünden geçerek kanunlaşan 1918 bütçesi, Osmanlı’nın müzakere yoluyla onanan son bütçesi olarak nitelenebilir.
30 Ekim 1918 Mondros Mütarekesi, Anadolu ve Rumeli’nin işgaliyle İmparatorluğu’n varlığının fiilen sona ermesi sonucunu doğurmuş ve 1919 yılında meclisler toplanamadığından bütçe kanunu hazırlanamamıştır. Ancak, Osmanlı Hükümeti 1918 yılı bütçesinin 1919 yılında da uygulanmasına devam kararı almıştır.
Türk Milli Kurtuluş Savaşı’nın finansmanı için kullanılan en önemli araçlardan biri bütçe olmuştur. Milletin gerçek temsilcisi olan Büyük Millet Meclisinin açılması ile birlikte bir genel bütçe yapılması gereği de ortaya çıkmıştır. Bu çerçevede düzenlenen ilk bütçe 1920 yılına ilişkin bulunmaktadır.
Birinci Dünya Savaşı’nın hemen ardından Anadolu işgal edilmişti. Ünlü söyleşiyle Vatanın bütün kaleleri kuşatılmış, tersaneleri zaptedilmiş ve askerleri terhis edilmişti. Ordu’nun terhisi ve silahlara el konulması, başlangıçta silah ve sayıca kıyaslanamayacak kadar üstün durumda bulunan işgal güçleriyle savaşmayı mecbur kılmaktaydı. Ancak, düzenli bir silahlı güç de yoktu. Bu nedenle Türk ulusu esaret zincirini kırmak, bağımsız ve özgür karakterinin gereğini yerine getirmek üzere, düşmanla eşit şartlarda savaşabilecek bir ordu temeli oluşturmak zorundaydı. Bu temel de ulusun kendi öz kaynaklarında mevcut idi.
Savaş yorgunu ulusumuz, Mustafa Kemal Paşa’nın önderliğinde tüm kaynaklarını seferber ederek -tabiri caizse can vergisi, kan vergisi, ter vergisi ve mal vergisi ödeyerek özetle canını dişine takarak- kesin zaferi kazanacak 590 bin kişilik bir ordu kurmayı başarabilmiştir.
Türk Kurtuluş Savaşı’nın finansmanı, savaşın fiilen başladığı ve Atatürk’ün Samsun’a çıkış tarihi olan 19 Mayıs 1919’dan savaşın kazanılmasına kadar olan süre zarfında çeşitli farklılık ve özellikler gösterir.
Düşmana karşı ilk başkaldırış olan Kuvayi Milliye birliklerinin savaşımı, kongreler dönemi ve düzenli ordu birlikleri dönemlerinde gelir sağlayıcı ve gelir artırıcı düzenlemeler değişiklikler göstermiştir.
Dumlupınar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi / Türkiye
Not: Elimizdeki pdf’yi rakam ve tabloların yetersizliği nedeniyle düzenleyemedik.
Bu eksikliğimiz için özür dileriz.