Türkçenin Balkan dilleri üzerindeki etkisi hakkındaki araştırmalar, Balkan dil bilimi alanıyla ilgili en öncelikli konulardan biridir (Miklosich 1884) ve Türkçenin Balkan dilleri üzerindeki etkisi hakkında pek çok çalışma olmasına karşın (bkz. Hazai ve Kappler 1999, Jas“ar-Nasteva 2001), aksi yöndeki etki üzerine yapılan çalışmalar daha azdır (Tietze 1957, Jas“ar-Nasteva 1957, Kakuk 1972, Ibrahimi 1982, Jusuf 1987, Teodosijevic’ 1985, 1987, 1988, Johanson 1992, Matras 1990, 1996). Balkan Türkçesi lehçelerinin anlatımı (özellikle Bulgaristan’dan; Erimer 1970, Gülensoy 1981, Hasan 1987) genelde böylesi bir temas olgusunu ele almamıştır. Bu makalede, -uygun olan civar bölgelere atıflarla birlikte- Makedonya Cumhuriyeti’nin Türkçe lehçeleri Batı Rumeli Türkçesinin parçası olarak (Nemeth 1956; bundan sonra BRT) tasnif edilerek, temas edilen diller açısından ele alınmaktadır (BRT’nin kapsamlı bir kaynakçası için bkz. Hazai 1978: 115-22, Tryjarski 1976, 1990, aynı zamanda Asım 1976, Doerfer 1959, Eren 1968, Gülensoy 1993, Hafız 1976, Jas“ar-Nasteva 1971/72, Jusuf 1987, Pokrovskaja 1964, 1974, 1979, Schmaus 1968).
NATO’nun 1999 yılında Kosova’yı bombalamasından önce, eski Yugoslavya Türklerinin beşte dördü Makedonya’da yaşıyordu. (1994 sayımına göre Cumhuriyet’in %4’üne karşılık gelen 78.019 kişi). Bu rakam şimdi muhtemelen daha fazladır. Burada Güneydoğu Makedonya’nın 65 köyünde konuşulan Yörük lehçelerini (Nedkov 1986) konunun dışında bırakacağım. Bu lehçeler standart, Türkçeye çok yakındır ve bir bakıma Yörüklerin daha geç bir tarihte gelmiş olmalarından, dağ köylerinde bir ölçüde kendilerini soyutlamış olmalarından ve dışarıdan kimseyle evlenmemelerinden dolayı lehçeleri standart Türkçeden ciddî bir farklılık göstermez (Jas“ar-Nasteva 1986, Manevic’ 1953-54). Yörük geleneği Makedonya’daki diğer Türk dili konuşanların Müslümanlaşmış ve dolayısıyla Türkleşmiş bir nüfus olduğunu ve bunun BRT’nin temas noktalarıyla ilişkilendirilebileceğini kabul eder (Palikrus”eva 1986).
Osmanlı dönemi boyunca Türkçe kentlerin, özellikle pazar yerlerinin, idarenin ve aynı zamanda bazı köylerin de diliydi. Türkçe yirminci yüzyıla kadar kentli halk arasındaki itibarını muhafaza etti. Hatta bugün bile Makedonya’da ve Kosova’da böyledir. Türkçe özellikle Batı Makedonya’da canlılığını sürdürmektedir ve onu hakim dil olmaktan çıkarıp hükmedilen dil yapan sosyo-linguistik değişime karşın, Balkan Türkçesinin ilişki alanı ortaya çıkmıştır.
Karmaşık sosyo-linguistik durum, kimin Türkçe lehçesinin Balkan Türkçesi olarak ele alınması gerektiği problemini ortaya koyar. 1994 Makedonya sayımında ana dilleri yanında 22.000’den fazla kişinin Türkçe bildiğinin belirtilmesi, Makedon dili ve İngilizceden sonra Türkçeyi en yaygın dil yapmaktadır. Kosova ve Makedonya’daki Arnavutların ve Romların çoğunluğu Müslümandır ve birçok kişi Türkçe konuşur. Aroman ve Megleno-Romen dili konuşan Makedonya Müslümanlarının hemen hemen tamamı Türkiye’ye göç etmiştir, ancak Hıristiyan Ulahlar Türklerin sayıca çok olduğu bölgelerde (Güneybatı ve Güneydoğu Makedonya’da) yoğun olarak bulunmaktadırlar. Eski kent ailelerinden gelenler genelde dinleri ya da etnik kökenleri ne olursa olsun Türkçe konuşurlar. Türk olmayanların konuştuğu şekliyle Balkan Türkçesi hiç kuşku yok ki bölgesel Türkçe’yi etkilemiştir (krş. Hazai 1963).
Chicago Üniversitesi Slav dilleri ve Edebiyatı Bölümü / A.B.D.