Irak Türklerinin Demografik Yapısı

Güçlü DEMİRCİ

Irak, 437.072 km2’lik bir alan üzerinde kurulmuş bir devlettir. Nüfusu yaklaşık 23 milyondur. Ülke nüfusunun %69’unu Araplar, %16’sını Kürtler, %14’ünü Türkler ve %1’lik kısmını ise azınlık durumunda olan Yezidî, Nasturi, Ermeni ve Asuri gibi etnik guruplar oluşturmaktadır. Irak’ta yaşayan nüfusun %73’e yakını Şii mezhebine mensup olup, bu oranın büyük kısmı Araplardan oluşmaktadır.

Türkmen tabiri Irak’ta yaşayan Türkler için asırlardan beri etnik bir terim olarak kullanılır. Oğuz kavimleri için de kullanılan bu isim, Irak’taki Türkleri bir grup olarak tanıtmakta kullanılmış ve kabul görmüştür.

11. yüzyıldan beri Irak’ta yoğun bir şekilde bulunmaya başlayan Türkmenler, Selçuklular zamanında Irak’ın kaderini ellerinde tutmuşlar. Daha sonra çeşitli Atabeylikler ve 1470 yılında Akkoyunlu Türkmen Devleti’ni kuran Türkmenler, Osmanlı idaresinde de devletin tabii bir uzantısı olarak varlıklarını devam ettirmişlerdir. Irak Türkmenleri, ülkenin kuzey ve orta bölgesinde yer alan Musul, Erbil, Kerkük, Tikrit ve Diyale vilayetlerinin il sınırları ile Bağdat’ın birkaç mahallesinde yaşamaktadırlar.

Lozan Antlaşması’nda Musul vilayetinin Irak veya Türkiye içinde kalması meselesi çözüme bağlanmadığı için, Milletler Cemiyeti yoluyla halledilmesine gidilmiş ve Musul, Kerkük, Erbil ve Süleymaniye sancaklarını içine alan Musul Velayeti’nin tamamı Irak’a bağlanmıştır. Türkiye hükümeti bu olayı 5 Haziran 1926 tarihinde Irak hükümetiyle yapmış olduğu bir antlaşmayla kabul etmiştir. Bu günlerde Irak Türkmenlerinin sayısı 4 milyon civarında tahmin edilmektedir.

Türmenlerin Irak’a Yerleşmesi

Türkmenlerin Irak’a girişleri,[1] birbirini izleyen çeşitli dönemlerde gerçekleşmiş, böylece sayıları çoğalarak önemleri artmıştır. Emevilerin ve Abbasilerin ordularında görev verdikleri Türkmenlerden çok faydalandıkları bilinmektedir. Özelikle Abbasî döneminde Türkmenler önemli mevkiler işgal ederek iktidar dizginlerini bile ele geçirmişler, hatta çeşitli devlet ve beylikler dahi kurmuşlardır. Birçok tarihçinin Türk göçleri konusunda değişik görüşlere sahip olmasına rağmen, Irak’a art arda gerçekleşen Türk göçlerine işaret ettiklerini görüyoruz. Iraklı tarihçi Abdulrazzak el-Hasanı da Türkmen boylarının birbirini takip eden devrelerde Irak’a yaptıkları göçlere temas etmiş ve bugün Türk bölgesini Arap bölgesinden ayıran yerlerde yaşayanlara Türk ve Türkmen adı verildiğini eklemiştir. Bunlar kuzeybatıdan uzanan bölge üzerinde yayılmaktadırlar.

Irak Bölgesinde Kurulan Türkmen Emirlikleri

1. Irak Selçukları (1118-1194):[2] Sultan Mehmet Tapar’ın ölümünden sonra Selçuklular Irak’ta 76 yıl hüküm süren bağımsız bir devlet kurdular. M. 1118 yılında kurulan bu devlette, ilki Sultan Mehmet Tapar’ın büyük oğlu Sultan Mahmut, sonuncusu Arslan Şah’ın oğlu sultan II. Tuğrul olmak üzere dokuz sultan hüküm sürmüştür. Irak Selçukluları M. 1157 yılına kadar Sultan Sencer’e tabi olmuş, bunun ölümünden sonra ise bağımsız olarak hüküm sürmüşlerdir. Daha sonraki yılarda otoriteleri zayıflayarak Atabeylere tabi olmuşlardır.
2. Musul Atabeyleri (Zegiler) (1127-1233):[3] Atabey lakabı Selçuklu prensleri ve şehzadelerinin her türlü eğitimiyle uğraşan tecrübeli hocalara verilmiştir. Bunlar, ülkenin uzak eyaletlerine yönetici olarak gönderilen şehzadeleri, devlet idaresine alıştırmak, savaş ve komutanlık hususlarında eğitim yaptırmakla görevlendirilmişlerdir. Türkmen beylikleri arasında en ünlü olanı Musul Atabeyliği’dir. Musul Atabeyliği siyasî ve askerî dehaları ile ün yapan ve özelikle haçlı ordularına karşı başarı ile savaşan İmadeddin Zengi ve Oğlu Nurettin Zengi’ye nisbetle tarihte zengiler adıyla da anılmıştır.
3. Erbil Atabeyliği: Bu dönemde Irak’ta kurulan Türkmen beyliklerinden biri de Musul, Erbil, Şehrizor, Hakkari, Harran, Sincar ve Tikrit’te hüküm süren Erbil Atabeyliği’dir. Bu Atabeylik M. 1144 yılında Selçuklu Komutanlarından olan Beğtigin’in oğlu Zeyneddin Ali Küçük tarafından kurulmuştur. Kendisinden sonra oğulları Zeyneddin Yusuf ve 65 yıl Erbil’i idare eden Muzaffereddin Gökbörü hüküm sürmüştür.
4. Kerkük’te Türkmen Beyliği:[4] Kerkük ve Şehrizor bölgesinde Süleymaniye bölgesiyle Şehrizor ovasını da içine alan bir Türkmen beyliği kurulmuştur. Bu beyliğin başında Arslan Taş oğlu Kıpçak bulunuyordu. Daha sonra İmadeddin Zengi ile çarpışan Kıpçak mağlup olmuş, böylece bu beylik Musul Atabeyliği’ne katılarak son bulmuştur.
5. Karakoyunlu Devleti (Baranlı): Baranlı boyuna mensup Karakoyunlular, başkanlık yolu ile iktidara geçtiler. Karakoyunlu Beyi Kara Yusuf H. 806 yılında Bağdat’ı istila etti. Daha sonra Celayirli Sultan Ahmet’in H. 814 yılında yazdığı fermana dayanarak, oğlu Şah Ahmet’i Irak tahtına oturttu. Babası Kara Yusuf’un ölümü üzerine bütün ülkesi kendisine kaldı.
6. Karakoyunlu Devleti (Bayındırlı):[5] Akkoyunlular Oğuz Han’ın torunlarından ve 24 Oğuz boyundan biri olan Bayındır’a mensupturlar. Bu devletin en önde gelen şahsiyetleri arasında, Kara Osman adıyla tanınan Hasan Bey’dir. Türkmenlerin Irak’ı fiilen vatan olarak benimseme devri saydığımız ikinci dönemin bölümleri, bu şekilde birbirini izlemiştir. Böylece Türkmenler Irak topraklarında kendilerine uygun ortamı bularak yerleşmişler ve Türk-İslâm medeniyetinin kurulmasında büyük rol oynamışlardır.
7. Üçüncü Dönem:[6] Üçüncü dönem, bu bölgelerde yerleşen Türkmen boylarının desteklenme ve beslenme dönemi sayılır.

Bu dönem Türkmenler, kitleler halinde asıl Oğuz ülkesinden Irak’a gelmişlerdir. Ayrıca bu dönemde pek çok Oğuz Türkü Osmanlı akınlarıyla Irak’a girmiştir. Binlerce Türkmenin Kuzey Irak’ta yerleşmesine yol açan bu hamlelerin en önemlisi M. 1535 yılında Kanunî Sultan Süleyman’ın gayesine ulaşan Irak seferidir.[7]

Bu sebeple Türkmenler, bizzat bu bölgelere yerleşmişlerdir. Halbuki daha önceleri ilk Halifeler, Emevi ve Abbasi dönemlerinde ilk defa yerleştikleri bölgeleri Türkmenler, yurt edinmemişlerdir. Böylece tabiat ve mizaçlarına uygun düşen özeliklerinden dolayı Türkmenler, haliyle günümüzde yaşadıkları bölgelere yerleştiler.[8]

Irak Türklerinin Nüfus Yapısı ve Yaşamakta Olduğu Bölgeler

Irak Türkleri, Irak’ın kuzeybatısından güneydoğuya doğru uzanan, Araplarla Kürtler arasındaki bölgelerde yaşarlar.[9] Musul şehrinin batısında “Telafer” ilçesi ve civarındaki köylerden başlayarak doğuya doğru, Musul’un karşısı ve Dicle nehrinin doğusunda Yunus Peygamber, Erbil, Altınköprü, Kerkük, Tazehurmatu, Kifri, Karatepe ve Himrin dağlarını bırakarak, Kızılarbat yer almaktadır. Buradan güneydoğuya doğru Hanakın, Mendeli, Bedre ve güneyde Şahraban ile sona erer.

Irak Türkleri bölgenin yerli halkıdır. Bağdatın Kazimiye kısmında, daha güneyde Kerbela, Necef, Kufa’da yaşayan Şii mezhebine bağlı ve İran Azerbaycan’ından hicret etmiş Türkleri de katarsak Irak’ta yaşayan Türklerin toplamı 3 milyonu aşmaktadır. Bugün Türk oldukları halde zamanla Araplaşmış veya Kürtleşmiş Türkleri bu hesaba katmıyoruz.

I. Dünya Savaşı’ndan sonra 1921 yılında Irak’ın nüfusunun 2.5 milyon olduğu tahmin edilmiştir. 1927 yılında çıkan 54 numaralı nüfus sayımı kanunu ile de nüfus işleri kanunlaştırılmıştır.

Fakat bu kanunun dayandığı temellere göre bir genel nüfus sayımı ancak, 1947’de çıkarılan, 30 numaralı ek kanunla, 19.10.1947’de yapılan sayımdır. Bu sayımda tahmin edilen, 200.000 göçebe aşireti nüfusuyla beraber Irak’ın nüfusu 4.816.185’e çıkmıştır.

On yıl sonra 1957 yılında yapılan nüfus sayımında bir takım eksiklere ve yanlışlıklara rağmen, bu sayımda Irak’ın nüfusu 6.339.960 kişiye ulaşmış olup, istatistiklere geçmeyen Irak’taki Türkmenlerin nüfusu 300 bini aşmakta idi. Çok ilkel tahminlere dayanarak ve 1920 yılından sonra çıkan sayım sonuçlarına bakılırsa, Irak’taki Türkmenlerin nüfusu 100 binle 150 bin arasında oynamaktadır.

Böylece 30 yıl kadar bir süre içinde Türkmenlerin nüfusu bir çok kötü nedenlerin, aksaklıkların bulunmasıyla beraber, bir mislinden fazla bir artış göstermiştir. Irak nüfusunun yılık artış oranı yüzde 2,5-3 arasında olduğuna göre 1967 nüfus sayımına göre normal şartlarda 600 bini aşması olağandır. Irak’ın toplumları içerisinde üçüncü büyük gurubu meydana getiren bu çalışkan üretici nüfus kütlesinin eski Musul vilayeti içerisindeki il il dağılımı:

İller

Eski Musul vilayeti 91.000 mm2 arazi üzerinde o günkü idarî taksimata göre Musul, Kerkük, Süleymaniye Sancakları, Erbil ili de Kerkük sancağı içendeydi.[10] Irak’ın nüfusunun bugünkü tahmini rakamla 23 milyon olduğu söyleniyor.

Ama elimizde bulunan Irak’ın yayınladığı 1981 yıllığındaki, illere göre tahmini nüfus tablosuna göre Irak’ın o yılki toplam nüfusu 13.669.689 idi. 1987 sayımında ise Avrupa yıllıklarından alınan rakam ise 16.100.000’dir.[11]

Musul Vilayeti: [12] Nüfusu; 1.227.215’tir.

İlçeleri ve Köyleri: Telafer, Kadaköy, Reşidiye, Eski Musul, Eski Kelek, Sino, Tellavi, Meydankulu, Sıbate, Efekeni, Butepe, Buhr, Kırmız, Irfi, Mıstah, Şeh-İbrahim, Hamere Termi, Kubuk, Telazzo, Harabecmmaş, Cuma, Melvaran, Yunus Peygamber, Kaziye, Reşidiye, Şirhan, Karakoyunlu, Karayatağ, Selamiye, Yarımca, Kızfahre, Tezharap, Babent, Bektaşi, Terikatli, Şahbek (bugün kü adı Şebek), Mahallebiköyü, Gökçeli, Toprakziyaret, Haznetepe, Kibirli, Zahrahatun, Tercile, Karatepe Ortaharap, Cinci, Faziliye, Şakuli, Seyyitler ve Ba’hamze Köyleri.

Erbil Vilayeti: Nüfusu; 632.252’dir. Bugünkü nüfusu tahmini 1.500.000 civarındadır.

İlçeleri ve Köyleri: Altınköprü “Kerkük vilayetinde 1989 yılında Erbil vilayetine bağlanmıştır”, Kamkuş, Kuştepe, Köysancak.

Kerkük Vilayeti:[13] Nüfusu; 567.957’dir. (Nüfusunun az olma nedeni 1976 yılında Kerkük’ün Tikrit ilçesi başta olmakla toplam 6 ilçesiyle Selahettin Vilayeti oluşturuldu, ayrıca bu yıldan itibaren Türkleri bölgeden güneye sürgün etmişler).

İlçeleri ve Köyleri: Dibis, Yayçılı, Leylan, Beşir, Kümbetler, Türkalan, Tazehurmatu, Çardağlu, Tirkalan, Yahyava, Tirkeşkan, Kızılyar, Ömermendan, Bılava, İlincak, İmam Zeynelabdin Kadırkerem ve Tavuk.

Selahettin Vilayeti: Nüfusu; 402.667’dir.

İlçeleri ve Köyleri: Tuzhurmat, Beyat, Kokus, Hasadarlı, Şahseven, Elbuhasan, Biravuçlu, Muratlu, Abbud, Zenggülü, Kifri, Aştöken, Birefekire, Tatran, Sendiç, Karatepe, Koruk, Çincal, Alisaray, Dicle nehri üzerinde Karahan (Celevla), Süleymanbeg, Karatepe, Amirli (Kerkük vilayetinden alınmıştır), Bostamlı (Erbil vilayetinden alınmıştır).

Diyale Vilayeti: Nüfusu; 637.778’dir.

İlçeleri ve Köyleri: Hanekin, Zaviye, Mendeli, Kızılırbat, Mansuriye, Kazaniye, Şahraban, Karahan ve Kozoniye, Bedre.

Irak Hükümeti Döneminde Türkmenler

Irak Devleti, Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkıntıları üzerine kurulmuştur. 1932’de milletler Cemiyeti üyeliğine kadar İngiliz manda idaresinde kalmıştır. Mondros Mütarekesi akabinde bölgeyi tamamen ele geçiren İngiltere, 24 Nisan 1920 tarihli San Remo konferansı ile Irak’ın manda idaresinde, Milletler Cemiyeti adına ele geçirmiştir.[14]

Irak’ta Türkmenlere siyasî hakların tanınması 1920 yılında Hükümetin ilk teşkilatında, Kerküklü bir Türkmenin bakanlar kuruluna katılmasıyla sağlanmıştır. 1922’de Irak’la İngiltere arasında imzalanan anlaşmanın 3. maddesi gereğince, çıkartılması tasarlanan anayasada vatandaşlar arasında siyasî farklar gözetilmemesi, okullarda ana dille tahsil görülmesi teminat altına alınıyordu. Bu prensipleri göz önünde tutan hükûmet 1925 yılında yayınladığı ilk anayasanın metnini Arapça, Türkçe ve Kürtçe olarak bastırılmıştır.

1933 yılında son şeklini alan anayasanın 17. maddesinde “Kanunla istisna edilmiş hususlardan başka, Irak’ta resmi dilin Arapça olacağı” belirtilmiştir. İstisna teşkil eden hususlar ise 1931 yılında yayınlanmış olan 74 numaralı “Yerli Diller” kanunu ile tespit edilmiştir. Bu kanun gereğince başta Kerkük ve Erbil olmak üzere bazı Türkmen bölgelerinde muhakemenin Türkçe olarak yapılması kabul edilmiş. Türkmenlerin çoğunluk teşkil ettiği ilkokullarda öğretimin tamamıyla Türkçe olması kararlaştırılmıştır.

Ancak II. Dünya Savaşı’nın başladığı yıllardan itibaren verilen bütün siyasî ve kültürel haklar teker teker geri alınmaya veya dondurulmaya başlanmıştır. 14 Temmuz 1958’de Cumhuriyetin kurulmasından sonra Türkmenlere bazı haklar tekrar tanınmaya başlanmıştır.

Nitekim 1959 yılında Bağdat Radyosu’nda Türkmence yayına başlanmış, 1960 yılında Irak Türkmenlerinin kültürel varlığını savunan “Türkmen Kardeşlik Ocağı”nın kurulmasına izin verilmiş, 1968 yılında Kerkük Televizyonu’nda Türkmence yayın hakkı tanınmıştır.

1970 yılında Irak Türkmenlerinin kültürel hakları kanun kuvvetinde devrim komuta konseyi kararıyla tanınmasına rağmen, ilkokullarda Türkçe eğitim, edebî yayın ve edebiyatçılar birliği kurulması gibi maddeleri içeren bu haklar, bir yıl geçmeden askıya alınmıştı.

Türkmenler, 1971 yılından itibaren ağır bir sindirme ve asimilasyon politikasına tabi tutulmuş, yüzlerce genci idam edilmiş, savunma hakkı tanınmayan devrim mahkemelerince türlü cezalara çaptırılmış veya tutuklanmıştır.

I. ve II. Körfez Savaşları

22 Eylül 1980’de 8 yıl süren İran-Irak Savaşı başladı. Bu savaş döneminde Batılı ülkelerden İran’a karşı büyük destek alarak güçlenen Irak, 2 Ağustos 1990’da Irak Cumhuriyet Muhafızları birkaç saat içerisinde Kuveyt’i işgal etti. Birleşmiş Milletler şemsiyesi altında toplanan A.B.D. öncülüğünde yapılan “Çöl Fırtınası” harekâtı ile Irak geri püskürtüldü.

Irak yönetimi Körfez Savaşı’ndan sonra Kuzey Irak’a yönelik bir operasyon başlattı. Yüz binlerce insanın Türkiye ve İran sınırlarına yığılması sonucunu doğuran bu operasyonda kimyasal silahlar da kullanılmıştır.

5 Nisan 1991’de Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin 688 sayılı kararı uyarınca Huzur Sağlama Operasyonu Bir (Operation Provide Comfort I) başlatıldı ve bu çerçevede Türkiye sınırında bir uluslar arası güç oluşturuldu. Bu gücün amacı, herhangi bir kriz anında Irak’a müdahale etmede bulunacaklardır. İlk operasyon yaklaşık üç ay sürdü ve başarı ile sonuçlandı. Ardından Irak Hükûmeti’nin Kuzey Irak’ta istikrarı bozacak davranışlarda bulunmasını önlemek amacıyla, Huzur Sağlama Operasyonu İki (Provide Comfort Operation II) adı altında başladı. Bu operasyonun bir parçası olarak Türkiye’nin güneydoğusunda caydırıcı bir uluslararası gücün konuşlandırılması

kararlaştırıldı. Bütün bu gelişmelerle beraber 1920’lerden beri değişmeyen, bölgedeki dengeler değişmiş, 36 paralel ile BM tarafından korunan bir bölge oluşturulmuş ve bu bölgede Federe bir Hükümetin kurulmasına izin verilmiştir. Aslında düz bir çizgi olması gereken 36. paralel, sadece amaçlanan bazı yerlerin korunabilmesi için deforme edilmiştir.

36. Bölgesindeki Türklerinin Paralel Irak Siyasî Süreci [15]

1959 yılında İstanbul’da kurulan Irak Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği’nin şubeleri Ankara, İzmir ve Konya illerinde de faaliyete açıldı.

1988 yılında Türkiye’de bulunan bir gurup Irak Türkü tarafından Irak Millî Türkmen Partisi kuruldu. 1990 yılında II. Körfez Krizi’nin başlamasıyla birlikte Irak Millî Türkmen Partisi resmen faaliyet geçtiğini ilan etti. 1994’te Erbil şehrinde Türkmeneli Partisi resmen kuruldu. 1995 yılında Kuzey bölgesinde Türkmen Bağımsız Hareketi kuruldu. Aynı yıl Türkmen Cephesi kuruldu, bu Cephenin çatısı altında Protokol mucibince alt kuruluş katıldı. Bu kuruluşlar:

1. Irak Millî Türkmen Partisi
2. Türkmeneli Partisi
3. Türkmen Bağımsız Hareketi
4. Irak Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği
5. Türkmeneli Vakfı (1995 yılında Ankara’da kuruldu)
6. Türkmen Kardeşlik Ocağı (1974’te şube olarak açıldı, 1990 yılından sonra bağımsız çalışmaya başladı.)

Türkmen Cephesi Daireleri:

• Güvenlik Dairesi: 300’e yakın akıncıları vardır.
• Eğitim ve Kültür Dairesi: Bu daireye bağlı 13 Türkmen okulu mevcuttur. 9 ilkokul, 2 ortaokul ve 2 de lise olmak üzere hizmet vermektedirler. Kütüphane, TİKA tarafından verilen matbaa, öğrenciler için elbise dikim ve halı atölyesi de vardır.
• Sağlık ve Sosyal Dairesi: İki sağlık ocağı vardır, biri Erbil ve diğeri Kifri’dedir.
• Enformasyon Dairesi: Erbil’de bölgesel televizyon ve radyo, Süleymanya’da ve Kifri’de sadece radyo vardır. Ayrıca Silopi-Erbil arasında posta servisi yapılmaktadır.
• Araştırma ve Planlama
• Siyasî ve Dış İlişkiler.

Türkmen Cephesine bağlı faaliyet gösteren kuruluşlar:

• Gençler Birliği
• Kadınlar Birliği
• Talebe Birliği
• Sanatçılar Birliği
• Tüccarlar Birliği
• Esnaflar Birliği
• Öğretmenler Birliği
• Veliler Birliği
• Edebiyatçılar Birliği
• Meslekler Birliği
• Göçmenler Birliği
• Türkmen Kültür Merkezi
• Türkmeneli Spor Kulübü
• Türkmenevi

1997 Yılında Türkmen Halk Partisi kuruldu. Bu partinin geçici bir süre için pasif görev yapmaktadır.

İnsan Hakları Açısından Irak Türkleri [16]

Irak’ta Cumhuriyet döneminin başlangıcından itibaren süregelmekte olan anti-demokratik uygulamalar Saddam Yönetimi ile en katı bir biçimde sergilemekte

dir. Irak rejimi, 1976 yılından bu yana, gerek körfez bölgesinde yarattığı uluslararası krizlerle ve gerekse ülkede yaşayan azınlık gruplara yönelttiği toplu imha, sürgün vb. uygulamalarla dünya kamuoyunun tepkilerini üzerine çekmiştir.

Irak rejiminin bölge ve dünya barışına yönelik tehditleri ve yarattığı fiili durumlar karşısında, dünya kamuoyu Kuveyt halkının ve Irak Kürtlerinin yanında yer alırken, Irak’ta göçe zorlanan, işkence gören, idam edilen, insan hakları çiğnenen Irak Türkleri göz ardı edilmiştir.[17]

Dünyada demokrasiye yöneliş hareketlerinin hızla geliştiği ve devletlerin insan haklarına verdiği değer ölçüsünde saygınlık kazandığı günümüzde, Irak Türklerinin de demokratik bir düzende, temel insan hak ve hürriyetleri doğrultusunda yaşama isteklerinin, dünya ülkelerince de benimsenmesi ve desteklenmesi gerekir.

Bölgenin Ekonomik Durumu

Irak’ın ekonomisinin premotoru petroldür ve ana kaynaklarının da Kuzey Irak’ta olduğu bilinen bir gerçektir. Irak’ta mevcut olan 4 önemli petrol bölgesinden (Kerkük, Musul, Hanekin ve Basra) 3’ü Kuzey Irak’ta yani Türk bölgesindedir.

1976 yılında Irak petrolünün Irak millî gelirine katkısı %37 oranındaydı. 1989 yılında günlük ham petrol üretimi 2.786.000 varildi. 1989 yılında petrolün Irak ekonomisine yaptığı katkı, 12 milyar dolardı. Toplam petrol rezervi Irak’ın resmi verilerine göre 75 milyar varil olarak ifade edilmektedir. Batılı kaynaklar ise toplam petrol rezervini 200 milyar varil olarak deklare etmektedirler.

1968 yılında toplam petrol üretimi 72.621.104 ton olmuştur, bu miktarın 54.828.632 tonu Kerkük ve civarından, 1.281.959 tonu ise Musul bölgesinden çıkartılmıştır. Dolayısıyla Türk bölgesinde üretilen petrol miktarı Irak’ın toplam üretiminin %77.26’sını oluşturmaktadır. 1990 yılının verilerine göre günlük ham petrol üretiminin (2.125.000 varil) ortalama %71.2’si Kerkük ve civarından üretilmiştir. Ayrıca, Irak’ın kuzey bölgesi tarımsal açıdan elverişli bölgelerden biridir. Başlıca ürünler tahıl ve narenciyedir, bu bölge mera bakımından da elverişlidir.

Irak’ın Dışında Bulunan Türkmen Kuruluşları

Başta Türkiye olmak üzere pek çok ülkede dernekler, vakıflar ve cephe temsilcilikleri mevcuttur, Türkmen Kuruluşları sırasıyla şöyledir:

Türkiye Cumhuriyeti’nde Bulunan Kuruluşlar:

1. Irak Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Merkezi
2. Türkmeneli İşbirliği ve Kültür Vakfı
3. Türkmeneli Aydınlar Derneği
4. Türkmen Aydınlar Derneği (Farklı Kuruluşlar)
5. Türkmen Cephesi Türkiye Temsilciliği
6. İzzettin Kerkük Vakfı

Batılı Ülkelerde Bulunan Kuruluşlar:

1. Avustralya Türkmen Derneği
2. Türkmen Cephesi İngiltere Temsilciliği
3. Holanda Irak Türkmen Kültür Araştırma Vakfı
4. Danimarka Türkmen Derneği
5. Kanada Türkmen Derneği
6. Almanya Cephe Temsilciliği
7. Amerika da yakında Türkmen Cephesi Temsilciliği açılacaktır.

Güçlü DEMİRCİ

Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı (Tika) /Türkiye

Alıntı Kaynağı: Türkler, Cilt: 20 Sayfa: 611-616

---