II. Meşrutiyet Dönemi (1908-1914)

Genel olarak XVII. yüzyıl rasyonalizm (akılcılık) çağı ise, XIX. yüzyıl da bilim çağıdır. Gerçekten, XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Batı dünyasında hem bilimin hem de bilim adamlarının itibarı fevkalade artmıştır. Zira bilimin ortaya koyduğu neticeler yani keşifler, icatlar, buluşlar ve her tür yenilikler toplumda bilime olan güveni artırıyordu. Bilim toplumun önüne sınırsız imkanlar koyarak onun geleceğe umutla bakmasını sağlıyordu. Bilim ve bilimin şaha kaldırdığı umut, Avrupa toplumunun cesaretini artırmış, dünyaya bakışını değiştirmiş, her şeye hakim olma duygusunu tahrik etmiştir. Kısaca Batı bilimde, modernizmin manivelasını veya itici gücünü görmüştür. Modernizm ise değişebilme cesaretini ve kabiliyetini göstermedir. İşte Batı dünyasına değişebilme kabiliyetini bilim vermiştir. Bunun sonunda Batı iki devrim yaşamıştır:

Birinci Sanayi Devrimi Dönemi, 1760-1830 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Bu ilk devrim kömür-buhar-çelik ittifakı sayesinde olmuştur.¹ Bu ittifakı sağlayan hiç şüphesiz bilimdi. Kömür-buhar- çelik ittifakı yeni üç çağı başlatmıştır. Birincisi, sanayide mekanizasyon çağı yani fabrika üretimine geçiş; ikincisi, tren-demiryolu çağı; üçüncüsü, büyük buharlı gemilerle nakil ve ulaşım çağıdır. Kuzey Amerika ve İngiltere bu çağları 1840’ta tamamladı. Doğu Avrupa bu dönemi daha sonra yakalamıştır.

İkinci Sanayi Devrimi ise, XIX. yüzyılın son çeyreğinden itibaren yaşanmaya başlamıştır. Bu İkinci Sanayi Devrimi de elektrik-petrol-otomobil ittifakı sayesinde gerçekleştirilmiştir.² Bu gibi yenilikler Batı dünyasında hem maddi hayatı hem kültürel hayatı hem de düşünce hayatını müsbet anlamda derinden etkilemiştir.

Bilim sayesinde kömür-buhar-demir-çelik ittifakı ile elektrik-petrol-otomobil ittifakının Batı dünyasında yarattığı devrimler yanında yeni bilimsel keşifler, icadlar veya buluşlar da değişimi, modernizmi hızlandırmıştır. Mesela bu buluş ve keşifler arasında özellikle ilk sırada akla gelenleri şu şekilde sıralamak mümkündür:

• 1842 Tarımda sun’î gübrenin kullanımı
• 1844 Telgrafın icadı
• 1869 Dinamonun keşfi
• 1875 Patlama motoru
• 1876 Telefonun bulunması
• 1879 Tramvayın ortaya çıkışı
• 1879 Elektrik lambasının Edison tarafından keşfi
• 1880 Manyetik dalgalarının bulunması
• 1886 Elektroliz yoluyla alüminyum üretiminin başlaması
• 1888 Bisikletin icadı
• 1892 Pasteur tarafından kuduz aşısının ve serumun keşfi
• 1896 Röntgen tarafından X ışınlarının keşfi
• 1898 Sinematografinin bulunması
• 1900 Otomobil üretiminin başlaması
• 1900 Atomun, elektronların keşfi
• 1900 Zeplin ve uçağın uçurulması

Kısaca bilim Batı dünyasının ve insanlığının hizmetine girmiş ona maddeye, tabiata hakim olma ve neticede de güç edinme ve zenginliği yakalama imkanını vermiştir. Bilimin bu buluşlarından her alanda fizikte, kimyada, tıpta, biyolojide, teknikte, matematikte, coğrafyada, ticarette, ekonomide, askeriyede Batılı ülkeler istifade etmiştir.

Buhar gücünün ulaşım vasıtalarına tatbiki milletlerin ve insanların hayatını derinden etkilemiş ve değişmesini hızlandırmıştır.

Avrupa’da 1802’den itibaren buharlı büyük gemiler inşa edilmeye başlanmıştır. Atlantik Okyanusu 1819’da 29 günde, 1850’de ise 15 günde aşılmıştır. 1850’de 5000 tonluk gemiler inşa edilir olmuştur. Bunun sonucu Avrupa ile Amerika, Afrika, Akdeniz, Güney Asya ve Avustralya arasında düzenli gemi seferleri konulmuştur. Artık Atlantik Okyanusu Avrupa ve Amerika için iç deniz halini almıştır.

Buharlı gemiler sayesinde kıtalar birbirine yaklaşırken, tren ve demiryolu ile de toplumlar, ülkeler, bölgeler birbirine bağlanıyor ve yaklaştırılıyordu. 1830’da ABD ve İngiltere’de, 1831’de Belçika’da, 1832’de Fransa’da, 1836’da Almanya’da, 1839’da Hollanda’da demiryolu inşaatına başlanmıştır. Rusya ise 1850’de demiryoluna kavuşmuştur.³

Hızlı gemi ve hızlı tren seferlerinin ortaya çıkmasının ardından 1840’lı yıllarda İngiltere’de posta teşkilatı kuruldu. 1835’te ilk telgraf hattı ABD’de açıldı, 1844’ten sonra bütün Avrupa’ya yayıldı.

Buharlı gemi ve tren seferlerinin hizmete girmesiyle insanlar, toplumlar, ülkeler ve kıtalar arasında mal, sermaye, insan, fikir trafiğinde ve mübadelesinde büyük bir gelişme olmuştur. Merkezi yönetim kolaylaşmış, milletleşme hızlanmıştır.

Demiryolu ve demiryolu ulaşımının hızla gelişmesi, kömür ve maden sanayiinin önemini artırdı. Dolayısıyla kömür ve maden sanayi özellikle demir-çelik sanayii ekonominin vazgeçilmez iki unsuru haline geldi.

Sanayide makineleşme arttıkça kömüre olan ihtiyaç da giderek çoğalmış, hatta sanayileşme kömüre bağlı hale gelmiştir. Avrupa ve Kuzey Amerika 1840 yılından itibaren makineleşme sayesinde kitle üretimine başlamıştır.

Batı dünyasında ilk sanayileşme dalgasını başlatan ülkeler, İngiltere, Fransa, ABD, Belçika ve İsviçre olmuştur. 1871’den sonra ikinci safhada sanayileşmede ön plana çıkan Almanya olmuştur. 1890-1913 yılları arasında Alman sanayi üretimi her yıl %4.1 artmıştır. Bu gelişme hızı ile Fransa’nın ve İngiltere’nin önüne geçmeyi başarmıştır.

Prof. Dr. Bayram KODAMAN

Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi / Türkiye