Türk Tarihi ve Kültür Araştırmaları

Hokand Muhtariyeti

0 13.344

Rusya’da Çarlık yönetiminin yıkılmasına yol açan 1917 Şubat İhtilali’nin Orta Asya’da milli, demokratik güçleri harekete geçirmesi sonucunda kurulan Hokand Muhtariyeti Orta Asya Türk Cumhuriyetleri, özellikle Özbekistan’ın milli demokrasi tarihinin başlangıç dönemini teşkil etmesi açısından büyük öneme haizdir. Hokand Muhtariyeti Hükümeti iki ay gibi çok kısa bir süre yaşamasına rağmen, Rusya Türk halklarının Sovyetler Birliği’nin kurulması arifesinde gerçekleştirdiği milli otonomi hareketleri içinde modern devlet yapılanmasının temellerini ilk olarak atan siyasi hareket olarak ön plana çıktı. Bu başarısıyla Rusya Türk halklarının Çarlık rejiminin sömürge siyasetinde uzun yıllar ezilerek kendi kendini yönetme konusunda kaybettiği özgüveni tekrar kazanmasında önemli rol oynadı.

Türkistan’da düşünce ve eğitim alanında uyanışı sağlamayı amaçlayan cedit hareketinin siyasi alandaki tezahürü olan Hokand Muhtariyeti’nin tarihi konusundaki araştırmaları Özbekistan’da son yıllarda hız kazandı. Sovyet döneminde Özbekistan’da bu konu ile ilgili araştırmalar ideolojik kısıtlamalara maruz kaldı. Bu sebeple Özbekistan’da Hokand Muhtariyeti ile ilgili objektif ve bilimsel çalışmalar ancak Sovyetler Birliği’nin çökmesi ve ülkenin bağımsızlığına kavuşmasından sonra mümkün oldu. Genç Özbekistan Cumhuriyeti’nde halkta ulusal devlet bilincinin oluşturulması için önemli tarihsel olaylardan biri olan Hokand Muhtariyeti konusunda arşivlerdeki belge ve kaynaklara dayalı olarak yapılan yeni çalışmalar, konuyla ilgili bilimsel çalışmaların derinleştirilmesine imkan sağlamaktadır.

Çarlık Rusyasının Türkistan Genel Valiliğinde yaşayan halkın muhtar bir yönetime sahip olmak maksadıyla siyasi çalışmalara girişmesini 1917 Şubat ihtilali tetikledi. Rusya vatandaşlarına kardeşlik, eşitlik ve hürriyet vaadinde bulunarak gerçekleştirilen ihtilal, Çarlık rejimi baskısı altında ezilen bütün gayri Rus halklar gibi Türkistan Genel Valiliği’nin ahalisi tarafından da sevinç ve heyecanla karşılandı. Çünkü halkta Çarlık rejiminin yıkılmasıyla sorunların çözüleceği inancı hakimdi. Özellikle aydınlar, Çar’ın yerine iktidarı ele alacak olan Rus devrimci demokratların Müslümanlara karşı yapılan haksızlıkların son bulacağına ve gayri Rus halklara birlikte Müslümanlara kendi kendilerini idare hakkı verileceğine ve her şeyden önemlisi Orta Asya’ya yapılan Rus göçünü durduracağına inanıyorlardı.

Abdülvahap KARA

Mimar Sinan Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi / Türkiye

Cevap bırakın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.