Chang-Chien’in Seyahat Raporuna Göre Hunlar Dönemindeki Orta Asya
Han Sülâlesi, büyük bir tehlike haline gelen Hun akınlarını önlemek ve Hunların müttefiklerini kendi safına çekmek maksadı ile M.Ö. 139’da Chang Ch’ien’i elçi olarak Batı Bölgeleri’ne (Orta Asya’ya) iki defa göndermiştir. Chang Ch’ien ilk defa Yüeçilerle (M.Ö. 139-M.Ö. 126), ikinci defa Vusunlarla (M.Ö. 119-M.Ö 115) ittifak kurarak Hunlara karşı ortak bir saldırı düzenlemek amacı ile gönderilmiştir. Chang Ch’ien Batı Bölgeleri’ne on yıl süren Hun esaretinden sonra ulaşmıştır. Çin dinastik tarihî eserlerinde de kullanılan Chang-ch’ien Seyahatnamesi, onun memleketine geri dönünce Han Sülâlesi imparatoruna sunduğu rapordan oluşmaktadır. Orta Asya, Orta Doğu ve Kafkasya’daki eski etnik grupların tarihinin önemli kaynaklarından biridir. Bu raporda adı geçen Büyük Yüeçi, Vusun, K’ang-chü gibi topluluklar, Ta Yüan, An-hsi, Ta-hsia, Yan-tsai, T’iao-chih gibi memleketlerin coğrafî mevkî, sınırları, Çin’den uzaklığı, hayvancılıkla ya da tarımla uğraştıkları, ürünleri, siyasal durumları, silahları, akarsuları, madenleri, örf ve adetleri, ticarî durumları, komşu ülkelerle ve özellikle Hunlarla olan ilişkileri üzerinde durulmuştur.
F. Hirth (1917), John R. Gardiner-Garden (1986) gibi araştırmacılar Chang Ch’ien’in seyahat raporu üzerinde çalışmalar yapmışlardır. F. Hirth, The Story Of Chang-k’ien, China’s Pioneer Western Asia konulu çalışmasında; Shih-chi, “Ta-yüan Monografisi”nin İngilizce tercümesini yapmış ve bazı yer, topluluk ve devlet adlarını izah etmiş, ancak bazı bilim adamlarının görüşlerine yer vermekten öteye gitmemiştir. John R. Gardiner-Garden, Chang Ch’ien and Central Asian Etnography konulu çalışmasında kendisinin de belirttiği gibi, Greko-Baktria krallığının yıkılışı dünya tarihinde Batılı (Yunan) ve Uzak Doğu (Çin) kaynaklarının ikisinde de kaydedilen vaka olmasından dolayı ve göçebelerin Greko-Baktria Krallığı’nı yıkmaları ile ilgili zengin ve çeşitli kaynaklara rastlanabileceği açısından incelemiştir. Dolayısıyla, Gardiner-Garden, bu güzel araştırmasında belirli konulara ağırlık verirken, Chang Ch’ien’in seyahat raporunu esas alarak bir bütünlük içinde araştırmamıştır. Araştırmacı ve raporda yer alan An-hsi ve T’iao-chih gibi maddelere hiç yer vermemiştir.
Bu çalışmamızda, ilk defa Chang Ch’ien’in bizzat gittiği ve güvenilir kaynaklardan bilgi edinerek imparatoruna bildirdiği raporda yer alan memleket ve topluluklar hakkında incelemeler yaptık. Ayrıca Chang Ch’ien raporunda adı geçen kavim, yer, devlet isimlerini Yunan kaynakları ile ve Batılı araştırmacıların araştırma sonuçları ile de kontrol etmeye çalıştık. Böylece yukarıda adı geçen topluluklar ve devlet üzerinde yeni sonuç ve tahminlerde bulunmaya gayret ettik.
Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi (ASAM) Uzakdoğu Masası Başkanı / Türkiye
Hocam- Uzak akrabalarımız İran-Partları-na ilgi duyuyorum. Onlar Yüe-chilerle ilgili görünüyorlar. Çalışmanızın elektronik bir kopyasını edinmem mümkün mü? (akucukkalfa@gmail.com)
Sn. Küçükkalfa,
İran-Partlarla ilgili bir çalışmamız olmadığı için isteğinizi yerine getiremiyoruz.
Saygılarımızla…