Büyük İslam Alimi İskilipli Mehmet Atıf Hoca !

Ömer SAĞLAM

8 Şubat 2021 tarihli ve “Milli Mücadele Aleyhtarı Bir Siyasi Portre: İskilipli Mehmet Atıf” başlıklı yazımızda: “İşte son yıllarda, ölüm yıl dönümü olan her 4 Şubat’ta, İskilip’teki kabrinin başında devlet erkanı olarak resmi törenlerle anılan ve abuk subuk laflar edilen İskilipli Mehmet Atıf, böyle bir kişiliktir. Yani o, sanıldığı gibi masum bir din adamı değil, Milli Mücadele Aleyhtarı bir politikacı, bir akademisyen ve aynı zamanda bir köşe yazarıdır.” şeklinde bir ifade kullanmıştık.[1]

Geçtiğimiz 4 Şubat günü “İskilipli Mehmet Atıf Hoca’nın şehadetinin 95. yıldönümü” denilerek mezarı başında yapılan anma merasimi sırasında AKP Çorum Milletvekili Erol Kavuncu şöyle demiş: “İskilipli Atıf Hoca, talimatla kurulan, idam mangaları, sabıkalı İstiklal Mahkemeleri’nin verdiği karar neticesinde haksız ve hukuksuz bir şekilde idam ediliyor. Vatanı, milleti, inancı uğruna canını feda eden Atıf Hoca’yı zulmen idam eden zihniyetin bir özür borcu vardır”[2]

Sayın Milletvekilinin, İskilipli Mehmet Atıf’a özür borcu olduğunu söylediği kesim ve zihniyet kimlerdir bilmiyorum ama en azından adı geçenin idam edildiği tarihte tek parti iktidarı vardı ve milletvekilinin halen görev yaptığı iktidar partisinin zihniyetini temsil edenler de o tek partinin içindeydi o tarihlerde. Hani zaman zaman “Biz Demokrat Parti’nin devamıyız”[3] diyorlar ya; onun için böyle diyoruz. Çünkü DP, CHP’nin içinden çıkmış, 7 Ocak 1946 tarihinde CHP’den ayrılanlarca kurulmuş bir partidir.

Öte yandan devletler öyle kolay kolay özür dilemezler; eğer bunun önü bir kez açılırsa, arkası gelmez. Siz kalkarsınız, “İskilipli Mehmet Atıf’ı haksız yere idam eden zihniyet özür dilesin” dersiniz, birileri de kalkar, işi Celali İsyanları’na ve Kuyucu Murat Paşa’nın yaptığı katliamlara, hatta devletin İdris-i Bitlisi ile işbirliği yaparak öldürttüğü Türkmenlere kadar götürür. Dolayısıyla; eğer bu milletin birliğini ve dirliğini düşünüyorsanız bu intikamcı dili terk etmek zorundasınız…

Büyük İslam Alimi

Mutlaka sizin de dikkatinizi çekmiştir; İskilipli Mehmet Atıf’ın mezar taşında “Büyük İslam Alimi İskilipli Mehmet Atıf Hoca” yazmaktadır. Kendisine haksızlık etmek de istemiyoruz ama ilmi seviyesini ve derinliğini de merak ediyoruz doğrusu. Gelin görün ki; bu konuda fazla bir bilgiye de rastlayamadım internet ortamında yaptığım kısa araştırmada. “Eserleri” adı altında sayılanlara bakıyorum; bende sanki lokal konularda verilmiş uzunca fetvalar izlenimi yaratıyorlar! Belki de 30-40 sayfalık küçük broşürlerdir bu eserler. Mesela onun en çok bilinen ve haksız olarak idamına sebep gösterilen “Frenk Mukallitliği ve Şapka” isimli eseri, sadece 32 sayfalık bir broşürden ibarettir.

Sadık Albayrak[4] tarafından TDV İslam Ansiklopedisi için yazılan “İskilipli Mehmet Âtıf Efendi” maddesinde, diğer eserlerinin sadece adı zikredildikten sonra “Donanma Cemiyeti yararına kaleme aldığı ‘Nazar-ı Şerîatte Kuvve-i Berriyye ve Bahriyye’nin Ehemmiyet ve Vücûbu’ adlı eseri dolayısıyla takdirnâme aldı..”[5] şeklinde verilen bilgiler de, bizim onun eserleri hakkında yapmış olduğumuz “Eserleri bende sanki lokal konularda verilmiş uzunca fetvalar izlenimi yaratıyorlar!” şeklindeki tahminlerimizi güçlendirmektedir. Anlaşılıyor ki; İskilipli Mehmet Atıf, bu eserinde (broşüründe) deniz ve kara kuvvetlerinin önemine ve gerekliliğine dini açıdan bir takım yorumlar getirmektedir!

İskilipli Mehmet Âtıf Neden İdam Edildi?

Yazar Sadık Albayrak “1924’te yazıp Maarif Vekâleti’nin ruhsatı ile bastırdığı Frenk Mukallidliği ve Şapka adlı risâlesi yüzünden şapka kanununa muhalefetten dolayı yargılandı… ve 4 Şubat 1926’da Ankara’da eski meclis binası yakınlarındaki Karaoğlan Çarşısı’nda Babaeski müftüsü Ali Rızâ Efendi ile beraber idam edildi”[6] diyor.

Oysa hakkında verilen bilgiler arasında bulunan “Ayrıca aynı mahkeme İskilipli Âtıf’la birlikte yargılanan Babaeski Müftüsü Ali Rıza’ya da idam cezası vermiştir. Çünkü Mahkeme, Müftü Ali Rıza’nın da Yunan işgaline karşı direnilmemesi için çalışmalar yaptığını belgelemiştir. Bu iki idam dışında Ankara İstiklal Mahkemesinde yargılanan diğer hocalar ya beraat etmiş ya da hafif cezalar almıştır. Ömer Rıza (Doğrul), Tâhirü’l-Mevlevî, Elmalılı Hamdi (Yazır), Ahmed Hamdi (Akseki) gibi hocalar da yargılanmış ama suçsuz oldukları için beraat etmişlerdir”[7] şeklindeki ifadeler de gösteriyor ki; İskilipli Mehmet Atıf’ın, idam gerekçesi sadece kılık kıyafet inkılabı üzerinden inkılaplara karşı çıkması değil, halkı bu inkılaplara karşı direnmeye çağırması ve Milli Mücadele karşıtlığıdır!

Zira “Çünkü Mahkeme, Müftü Ali Rıza’nın da Yunan işgaline karşı direnilmemesi için çalışmalar yaptığını belgelemiştir.” ifadesinde geçen “da” bağlacı, İskilipli Mehmet Âtıf’a atıftır!

Tarihçi Sinan Meydan, çok sayıdaki eserden istifade ettiği yazısında İskilipli Mehmet Âtıf’ın idamı konusunda şöyle diyor:

“25 Kasım 1925’te 671 sayılı Şapka Kanunu kabul edildi. Şapka Kanunu sonrasında Erzurum, Sivas, Kayseri, Maraş, Giresun ve Rize’de şapka karşıtı bazı isyanlar patlak verdi. Bu illere daha çok dışarıdan gelen bazı kışkırtıcılar, ‘şapka geldi, din elden gitti’ propagandasıyla halkı Cumhuriyete karşı isyan ettirmek istediler. Olaylar bastırıldı. İsyanların elebaşları İstiklal Mahkemeleri’nde yargılanıp cezalandırıldı.

Yargılamalar sırasında şapka karşıtı isyanlarda İskilipli Atıf’ın 1924’te çıkardığı ‘Frenk Mukallitliği ve Şapka’ (Batı Taklitçiliği ve Şapka) adlı eserinin etkili olduğu görüldü. Çünkü İskilipli Atıf, 32 sayfalık bu risalesinde ‘Şapka takmak küfürdür!’ diyor. ‘Şapka, din ve milliyet göstergesidir‘ diyor. ‘Dolayısıyla şapka takmak Müslümanı dinden çıkarır!’ diyor. İskilipli Atıf’a göre ‘Müslümanlar dinlerine, kalpleriyle ve dilleriyle olduğu kadar, feslerinin sarığı ve püskülü ile de bağlı olmalıdırlar. Bu bağı bozmak, düpedüz dinsizliktir, küfürdür!’

İskilipli Atıf, ‘Frenk Mukallitliği ve Şapka’ adlı kitabı nedeniyle 16-18 Aralık 1925’te Giresun İstiklal Mahkemesi’nde yargılanıyor. Daha önce İçişleri Bakanlığı, 26 Eylül 1925’te 4717 numaralı bir emir ile bu kitabın toplatılıp satışının yasaklanmasına karar vermişti. İstiklal Mahkemesi, bu kararı hatırlatarak İskilipli Atıf’ı serbest bırakıyor. Ancak çok geçmeden İskilipli Atıf‘ın, söz konusu kitabını, özellikle şapka karşıtı isyanların çıktığı bölgelere el altından dağıttığı anlaşılıyor. Bu nedenle İskilipli Atıf, bu sefer de Ankara İstiklal Mahkemesi’nde yargılanıyor. (Ocak-Şubat 1926).

Ankara İstiklal Mahkemesi Zabıtları yayınlanmıştır. Bu zabıtlara göre İskilipli Atıf, şapka karşıtı kitap yazmaktan değil, yazdığı bu kitabı –kitabın toplatılması ve satılmaması kararına rağmen- özellikle isyan çıkan bölgelere gönderip halkı Cumhuriyete karşı isyana ve irticaya teşvikten ve başkanı olduğu cemiyetin Milli Mücadele’deki ihanet bildirilerinden yargılanıyor.”[8]

İskilipli Mehmet Âtıf ve Teali İslam Cemiyeti’nin Milli Mücadele Karşıtı Bildirisi

Bazı yayınlarda deniliyor ki; İskilipli Mehmet Atıf, Teali İslam Cemiyeti’nin Milli Mücadele karşıtı bildirisine karşı çıkmış, imzalamamıştır. Bildiri, Mustafa Sabri’nin başında bulunduğu Şeyhülislamlık makamı tarafından Teali İslam Cemiyeti adına hazırlanmış ve dernek yöneticilerinin imzası olmadan dağıtılmıştır.[9] Ancak Mehmet Atıf, bu konuda Tekzib metni yayınlatmıştır…[10]

Söz konusu Milli Mücadele Karşıtı bildirinin İkdam gazetesinde yayın tarihi 26 Eylül 1919. Mehmet Âtıf’ın, Mustafa Sabri’nin yerine dernek başkanlığına getirilmesi ise 24 Kasım 1919[11] Yani, bahse konu bildirinin yayın tarihinden tam 2(iki) ay sonra. İskilipli Mehmet Atıf’ın Tekzip metninin yayın tarihi 23 Teşrin-i Evvel (Ekim) 1920, No: 1032 Vakit. Yani Teali İslam Cemiyeti’nin hain bildirisinin yayın tarihinden tam bir yıl bir ay, Yunan Uçaklarıyla cephedeki askerlerin ve cephe gerisindeki halkın üzerine atıldığı tarihten (30 Ağustos 1920)[12] tarihinden iki ay sonra.

“Millî Mücadele Hareketi’ni destekleyen Kuvay-ı Millîye’ye ve Türk Rus yakınlaşmasına karşı muhalefet eden Teâli-î İslâm Cemiyeti, 3-4 Şubat 1926 tarihinde İskilipli Atıf Hoca idam edilmesiyle birlikte kapatılmıştır.”[13] şeklinde verilen bilgiler de gösteriyor ki; İskilipli Mehmet Atıf’ın, bahse konu muzır (zararlı) dernekle olan ilişkisi ölünceye kadar sürmüştür!

Anlaşılıyor ki; Mustafa Kemal Paşa liderliğinde BMM çalışmaya başlamış (23 Nisan 1920), Milli Mücadele halkta genel kabul görmüş ve aslında zeki bir adam olan İskilipli Mehmet Atıf da bu gerçeği görerek “Tarzan Zorda” anlayışı içinde “Ne olur ne olmaz” düşüncesiyle palas pandıras hain bildirinin üzerinden tam bir yıl, Yunan uçaklarıyla Anadolu’ya atılmasının üzerinden iki ay geçtikten sonra böyle bir TEKZİP metni yayınlatma gereği duymuştur.

Peki adama sormazlar mı; “Madem, İskilipli Mehmet Atıf, bahse konu bildiriye karşıydı da neden adı geçen dernek yönetiminden ve üyeliğinden istifa etmedi, istifasına ilişkin dilekçeyi gazetelerde yayınlamadı, üstelik bildirinin yayın tarihinden iki ay sonra bu derneğin başkanlığını kabul etti ve Tekzip metni yayınlamak için tam bir yıl bekledi?” diye.

Evet, duruşmada hocaya bu soruyu sormuşlar ve düşündüğümüz gerekçelerle ve mahkemeyi yanıltmaya matuf bir manevra olarak değerlendirmek suretiyle söz konusu Tekzip metnini muteber kabul etmemişlerdir.

Tıpkı İskilipli Mehmet Âtıf gibi, Atatürk’le, Cumhuriyetle ve İnkılaplarla problemi olan Mustafa Armağan, bu durumu, şöyle açıklıyor bir yazısında:

“Bir şeyler çıkarmaya azimlidir mahkeme heyeti. Nitekim (Mahkeme Heyeti Üyesi) Reşit Galip şöyle çıkışır Atıf Hoca’ya: ‘Sen en karanlık günlerde Teali-i İslamcılık yap, Mustafa Sabri’nin yanında yer al da, sonra karşımızda şöyle böyle söyle. Sözleriniz hiçbir gerçeğe uygun değildir.’ Bunun üzerine Atıf Hoca öldürücü darbesini indirir: ‘Bunun belgesini size gösterdim.’ der. Reşit Galip kızar: ‘Ne belgesi?’ Atıf Hoca gayet sakin ‘Mustafa Sabri ile bu beyanname meselesini görüşseydim tekzip etmezdim.’ der. Suçlandığı beyannameyi imzalamadığı gibi Mustafa Sabri’ye açıkça muhalefet ettiğine dair resmî bir tekzip belgesi de sunmuştur mahkemeye. Onu hatırlatır. Mahkeme, belgeyi dikkate almak istememiştir besbelli. Reşit Galip köşeye sıkışmıştır. Kızgın bir tonda ‘Belgeyi göster.’ diye hırçınlaşır. Merhum Atıf Hoca o vakur tavrını hiç bozmadan sözlerine devam eder: ‘Belgeyi arz ediyorum. ‘Vakit’ gazetesinin 1034. nüshasında tekzipnamem duruyor. Şimdi bu durup dururken bendenize belge sormak bilmem nasıl olur?’ Bu darbeyi hazmedemeyen Andımız’ın mucidi, Atıf Hoca’nın tekzip metnini kendisini kurtarmak için yayımladığını söylemek zorunda kalır. Hoca, ‘Öyle olsaydı onlarla beraber olurdum.’ der, yollarının ayrıldığından bahseder. Demek ki, tekzip metni kuvvetli bir belgedir. İşte Reşit Galip’in evlere şenlik cevabı: ‘Sus! Bizi çileden çıkarma! Biz budala olmalıyız ki, bu sözlere inanalım. Bol bol atıyorsun. Çıkarın!’ (Ankara İstiklal Mahkemesi Zabıtları 1926, İşaret: 1993, s. 109-115.)”[14]

Dincilerdeki bu takiyye geleneğinin başlangıcı ta Milâdi 657 yılındaki Sıffin Savaşı’na kadar gider aslında. Hani şu, Muaviye ordusunun, Hz. Ali Ordusu’ndan, mızraklarının ucuna Kur’an sayfalarını takarak kurtulduğu hadiseye kadar. Yani başınız sıkıştı mı yalan söyleyin ve renklenin! FETÖ de bugün öyle yapmıyor mu zaten?

Ömer SAĞLAM

13 Şubat 2021

---

Dipnotlar: