Bağımsız Devletler Topluluğu’nun (BDT) oluşumunun ilk yıllarında Türkmenistan, ekonomik ve istatistik verilerin bulunmadığı tek ülke olmuştu. Türkmenistan bağımsızlıkla birlikte, aynı zamanda ekonomik özelliğine bağlı olarak büyük ekonomik sorunlarla karşı karşıya kaldı. Ülkenin ekonomik özelliği, daha Sovyetler Birliği zamanında takas ticaretine bağlı olarak işliyordu. Buna bağlı olarak Türkmenistan hâlâ kaynakların büyük bir bölümünü başka devletlere ihraç ederken, diğer devletlerden malları ithal ediyor. Bu durumda yapılan küçük değişiklikler bile ekonomiyi ciddi bir şekilde etkilemektedir.
IMF ve Dünya Bankası, ülkenin ekonomik krizden çıkması için katı antieflasyonist politikanın uygulanması, paraların serbestleştirilmesi ve özelleştirme gibi çeşitli önerilerde bulunuyor. Fakat Türkmenistan, Rusya, Ukrayna, Kırgızistan ve diğer Orta Asya devletlerinden farklı olarak, kendi belirlediği yolda devam etmeyi tercih ederek, IMF reçetelerini uygulamakta acele etmiyor.
Türkmenistan’ın IMF ve Dünya Bankası’yla çalışmak istememesinin iki nedeni vardır. Birincisi, IMF ve Dünya Bankası çerçevesinde gerçekleştirilen projelerin çoğu vatandaşların büyük bir kısmına ek ekonomik hak ve özgürlüklerin tanınması koşulunu getirmektedir. IMF ve Dünya Bankası’ndan gelen bu tehlikeyi fark eden Türkmenistan yetkilileri, hemen işbirliği sürecini askıya aldılar.
Türkmenistan basınında zaman zaman bu kurumlarla olan işbirliği konusunda çıkan haberler ise, propaganda amacını taşımaktadır. İkinci önemli nedeni, Türkmenistan’ın IMF ve Dünya Bankası’yla işbirliği içerisine girmesi durumunda, her iki kuruma da dış ticaret ile ödemeler dengesi ve ülke bütçesinin gelir ve giderleriyle ile ilgili ayrıntılı ve gerçek bilgileri vermek zorunda kalacak olmasıdır.
Zira, ülkede ekonomik program ve reformlar basının bahsetmeyi çok sevdiği Niyazov tarafından belirlenmektedir. Türkmenistan’ın eski Komünist Partisi Birinci Sekreteri daha sonra ise Türkmenistan’ın ilk Devlet Başkanı olan Niyazov, “Türkmenbaşı” -yani tüm Türkmenlerin lideri unvanını- benimsedi. Milli para birimi ve heykellerden başlayarak Fransa’da üretilmiş erkek parfümlerine kadar, Türkmenbaşı’nın resimlerine Türkmenistan’ın hemen hemen her yerinde rastlamak mümkündür. Ülkede yüzlerce şirket onun adını taşıyor, doğum günü ise Türkmenistan’ın Milli Bayrak günü olarak kutlanmaktadır.
Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi (ASAM) Türkistan Araştırmaları Masası / Türkiye