Bu çalışmanın konusu Kazak siyasal düşüncesinin modernleşmesi sürecinde Kazak gazetesinin oynadığı roldür. Çalışmanın temel iddiasına göre Kazak gazetesi, Kazak siyasal düşüncesine değiştirici, yapıcı ve yön verici katkılarda bulunmuştur. Bir diğer deyişle Kazak gazetesi, Kazak siyasal düşüncesindeki geleneksel esas ve uygulamaların modernleşmesinde belirleyici bir yere sahiptir.
Kazak siyasi hayatı son iki yüzyıl içinde önemli değişikliklere uğramıştır. Geleneksel bir yapıya sahip olan Kazak siyasi düşüncesi, on dokuzuncu yüzyıl başında Rusların Kazak topraklarında tamamen hakim olmasıyla ciddi değişiklere uğramıştır. Rusların Kazak topraklarını idare etmek için uyguladıkları politikalar neticesinde önce hanlık kurumu ortadan kaldırılmış, siyasi güç Rusların atadığı valilere geçmiştir. Yüzyıllardan beri göçebe hayatı süren Kazaklar sınırları kesin çizgilerle belirlenmiş eyaletlerde yaşamaya zorlanmıştır. Geleneksel Kazak kanunları yerine Rus kanunları uygulanmaya başlanmıştır.
Bu değişiklikler neticesinde yirminci yüzyıl başlarına kadar Kazak siyasi düşüncesinde Rus etkisi hakim olmuştur. Siyasi yapı ağırlıklı olarak Rus siyasi düşüncesine göre bir yol izlemiştir. Ancak on dokuzuncu yüzyıl sonu ve yirminci yüzyıl başlarında modern anlamda bir Kazak aydın sınıfının çıkmasıyla birlikte bu durum değişmiştir. Kazak aydınları kendi halklarının çağdaşlaşması için bir takım siyasi girişimlerde bulunmuşlardır.
Bu aydın sınıfın ortaya çıkardığı en önemli oluşum Alaş hareketidir. Öncülüğünü Alihan Bökeyhanov (1870-1937), Ahmet Baytursınov (1873-1937), Miryakup Dulatov (1885-1937) ve Mağjan Jumabayev (1893-1938) gibi aydınların yaptığı, amaçları Kazak halkını çağdaşlaştırmak olan, kültürel ve siyasi nitelikler taşıyan toplumsal oluşuma Alaş hareketi adı verilmektedir. Alaş hareketi mensupları, yirminci yüzyıl başlarında Kazak siyasi yapısını değiştiren, daha modern olana doğru yaklaştıran bir dizi değişiklik yapmışlardır.
Ahmet Baytursınov’un editörlüğünü üstlendiği, Orenburg’da yayınlanan Kazak (1913-1918) gazetesi çevresinde toplanan milliyetçi ve Batı tarzı bir çağdaşlaşma isteyen Alaş hareketi aydınları kısa zaman içinde siyasi alanda da örgütlenerek Kazak kurultayları toplamışlar ve Kazakların modern anlamdaki ilk siyasi partisi olan Alaş partisini kurmuşlardır. Daha sonra ilk Kazak özerkliği olan Alaş özerkliğini kurup, bunun hükümeti olan Alaş Orda’yı oluşturmuşlardır.
Kazak tarihi için son derece önemli olan bu hareket, glastnost ve perestroika politikalarının bir etkisi olarak Alaş liderlerinin aklandığı 1989 yılına kadar, Sovyetler Birliği dönemi boyunca devamlı surette gözardı edilmiştir. Alaş hareketi, Sovyet dönemi yasaklamalarına maruz kalmış ve yok farzedilerek belleklerden silinmek istenmiştir. Bu hareketin en önemli olayları, kişileri ve kurumları ne Sovyet ansiklopedilerine girmiş, ne okullarda okutulmuş, ne kitaplara konu olmuş, ne müzelerde yer almış, ne araştırma malzemesi olarak kullanılmış ve ne de basında yer almıştır.
Halbuki Alaş hareketi mensupları Kazak siyasi düşüncesine önemli katkılarda bulunmuştur. Alaş aydınları düşüncelerini yayın organları olarak kabul edilen Kazak gazetesi aracılığıyla halka duyurmuşlar, yeni fikirleri bu ortamda tartışmışlar ve sonuçları yine Kazak gazetesinde yayınlamışlardır. Bu yüzden Kazak gazetesi, Kazak siyasi düşüncesinin gelişiminde etkin bir rol oynamıştır.
Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü /Türkiye