Siyasi partiler, aynı düşünce, amaç, siyasal davranışı benimseyen insanların oluşturduğu, kuruluşunda iktidar olma arzusu, çıkar ve görüş çatışmaları etkili olan, kuruluş sonrasında da kin, ihtiras, kıskançlık mücadeleleri etkin olan demokrasi temeline dayanması gereken siyasal örgütlerdir. Siyasi partiler, demokratik bilincin yerleşmesi, gelişmesi ve kurumsallaşması açısından da ülkelerinin vatandaşlarına karşı sorumludurlar.
Siyasi hayatımızda II. Meşrutiyet’in ilanından sonra “fırka” adı verilen partiler ortaya çıkmaya başlamıştır. İttihat ve Terakki Fırkası gibi muhalefet istemeyen ve tek güç olarak ülkenin kaderini yıllarca elinde bulundurmayı tercih eden siyasi partiler kurulduğu da görülmüştür. 1908’de Türk tarihinde ilk kez çok partili siyasi hayata başlangıç ve 1918’de tek partiden çok partili hayata geçiş süreçlerinde birden bire siyasi partilerin sayısında dikkat çekici artışlar olmuştur.
Halk Fırkası’nın 1923 yılında kurulması sonrası çok partili siyasi hayatı gerçekleştirme girişimleri, Terakkiperver Cumhuriyet (1924) ve Serbest Cumhuriyet Fırkalarının (1930) kısa ömürlü olması nedeniyle başarıya ulaşamamıştır. II. Dünya Savaşı’nda Türkiye savaşa fiilen girmediği halde, yaşanan sıkıntılar ile ülkenin tek siyasi partisi CHP’ye (C.H.P) karşı muhalefet giderek artmıştır. Ayrıca II. Dünya Savaşı’nı kazanan tarafın demokrasi cephesi olması Türkiye’nin yurt dışında kendisini kabul ettirebilmesi ve ülke içinde gücünü artıran muhalefete karşı demokratik ortam oluşmasına zemin hazırlanması için, çok partili siyasi hayatın önünü açma yolunda adımlar atılması zorunlu hale gelmiştir.
CHP, 1944 yılından itibaren kendisini hissettiren parti içi muhalefeti zayıflatmak için, birtakım değişimlerin gerçekleşeceğinin sinyallerini vermeye başlamıştır. Parti içi muhalefet bu konuda 1945 yılında daha baskıcı bir rol oynamıştır. CHP’nin 17 Haziran 1945 milletvekili ara seçimlerinde aday göstermemesi partinin çok partili siyasi hayat konusundaki bakışında çok katı olmadığını göstermiştir.
Yeni kurulacak muhalif bir partinin meclis içerisinden, özellikle CHP saflarından ayrılacak muhalifler tarafından oluşturulacağı düşünülüyorken, Dörtlü Takrir’in reddi ve 17 Haziran 1945 seçimleri üzerinden çok geçmeden siyasi çevreleri şaşırtan bir sürpriz gelişme meydana gelmiştir. Meclis dışından, hükümete muhalif bir partinin kuruluşu için çalışmalar başlatılmıştır.
Pamukkale Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi / Türkiye